Author: Padraic O Ciardha

Chuir an tUachtarán nua Catherine Connolly béim ar thábhacht na Gaeilge agus í ag labhairt le daltaí Gaelscoile i mBaile Átha Cliath, an chéad choinne oifigiúil aici mar uachtarán.

Thug Connolly cuairt ar Ghaelscoil Inse Chór i mBaile Átha Cliath 8 ar maidin, áit ar chas sí le daltaí na bunscoile.

Bhuail an tUachtarán agus a fear céile Brian McEnery le foirne peile, camógaíochta agus fichille na scoile sula ndearna sí píosa cainte i halla na scoile.

Mhol an tUachtarán Connolly do na gasúir coinneáil orthu ag foghlaim na Gaeilge agus de réir tuairisc ag RTÉ dúirt sí leo go dtabharfadh an teanga “súil eile ar an domhan” dóibh.

D’fhógair sí freisin nach mbeadh aon obair bhaile ag na páistí anocht.

Agus é ag labhairt le Tuairisc roimh an gcuairt, dúirt Príomhoide Ghaelscoil Inse Chór, go raibh “Catherine Connolly-mania” tar éis an scoil a bhualadh.

Dúirt Colm Ó Nualláin gur “léiriú láithreach” a bhí sa gcuairt ar an tábhacht atá leis an teanga do Connolly agus gur comhartha a bhí ann go bhfuil sí chun í a chur i lár an aonaigh le linn a huachtaránachta.

“Bhíomar thar a bheith sceitimíneach nuair a fuaireamar an nuacht. Tá rud éigin an-speisialta faoi toisc gurb é an chéad dualgas oifigiúil a bheidh aici mar uachtarán.”

Is é seo an chéad lá iomlán ag Connolly mar uachtarán agus roinnt coinní beartaithe trasna na tíre. Chomh maith leis an gcuairt ar Ghaelscoil Inse Chór, bhuail an tUachtarán isteach chuig Ionad Acmhainní Teaghlaigh i mBaile Átha Troim agus tá sí le cuairt a thabhairt ar Aonad Altranais Pobail Pháirc Mhuirlinne i nGaillimh tráthnóna.

Rinneadh Connolly a insealbhú mar an deichiú uachtarán ag searmanas speisialta i gCaisleán Bhaile Átha Cliath inné.

Bhí an Ghaeilge i lár an aonaigh le linn an tsearmanais agus tá súil ann go mbeidh tiomantas Connolly don teanga ina dhea-sampla do dhaoine, go háirithe san earnáil phoiblí.

Tá súil ann go mbeidh tiomantas Catherine Connolly an Ghaeilge a chur chun cinn in Áras an Uachtaráin ina eiseamláir agus ina spreagadh chun cur le húsáid na teanga i measc an phobail agus sa tseirbhís phoiblí.

Tá sé ráite cheana ag Catherine Connolly gur mhaith léi go mbeadh an Ghaeilge ina teanga oibre in Áras an Uachtaráin le linn a téarma agus cé go gcreidtear go mbeidh sé deacair an sprioc sin a bhaint amach, meastar go bhféadfadh sí dearcadh níos dearfaí i leith na teanga a spreagadh ar fud na seirbhíse poiblí.

Deir Seán Ó Cuirreáin, iarChoimisinéir Teanga agus ball de Comhairle Stáit an iarUachtaráin Micheál D. Ó hUigínn, go bhféadfadh go mbeadh tionchar ag sprioc Connolly ar chás na teanga agus nach i bPáirc an Fhionnuisce amháin é.

“Ar bhealach an rud is tábhachtaí faoi sin ar fad ná go dtagann cultúr eagraíocht ar bith ón bharr anuas agus má thagann an cultúr sin anuas uaithise go bhfuil an-tábhacht leis an teanga in Áras an Uachtaráin sílim go mbeidh tionchar aige níos leithne ná Áras an Uachtaráin féin agus go mbeidh an tionchar sin le brath b’fhéidir in árais eile ar fud na príomhchathrach anseo –  ranna rialtais agus eagraíochtaí stáit eile agus go deimhin i measc an phobail chomh maith.

“Chuir sí an Ghaeilge i gcroílár an fheachtais toghchánaíochta. Chuir sí ar an chlár oibre [le linn a hinsealbhaithe] go soiléir é agus déarfainn gur duine í a dhéanfas beart de réir briathair,” a dúirt Ó Cuirreáin le Tuairisc.

D’aontaigh Ard-Rúnaí Chonradh na Gaeilge, Julian de Spáinn, leis an méid a bhí le rá ag Ó Cuirreáin faoi thionchar an Uachtaráin nua agus dúirt sé gur tréimhse thábhachtach a bhí ann do chur chun cinn agus d’úsáid na Gaeilge san earnáil phoiblí.

“Tá sé fógartha aici go mbeidh an Ghaeilge mar theanga na hoibre in Áras an Uachtaráin agus sílim go bhfuil sé sin ríthábhachtach,” arsa de Spáinn.

“Uimhir a haon, léiríonn sé ceannasaíocht ón chéad saoránach ó thaobh an tábhacht atá ann an teanga a úsáid ar shlí cheart agus an cur i gcéill a bhíonn i gceist uaireanta a sheachaint. Léiríonn sé gur féidir agus gur chóir an Ghaeilge a úsáid mar thosaíocht.

“An dara rud ná, ag am go bhfuil an earnáil phoiblí le hathrú agus an sprioc earcaíochta 20% le teacht faoi 2030, nach iontach an rud é go mbeidh eiseamláir agus dea-shampla san Áras ag léiriú gur fiú agus gur féidir seo a dhéanamh.”

Deir de Spáinn go raibh borradh ag teacht faoin nGaeilge roimh fheachtas Connolly, ach nach bhfuil aon dabht ann ach go dtabharfaidh polaiteoirí agus na meáin níos mó suntais don Ghaeilge anois mar thoradh ar a bua.

Deir sé go bhfuil sé soiléir ón méid atá déanta agus ráite ag Connolly go dtí seo ina saol polaitíochta go seasann sí lena focal agus go bhfuil Conradh na Gaeilge ag súil tacú léi lena fís don teanga a bhaint amach.

“Ba bhreá linn labhairt léi amach anseo faoi na rudaí go bhféadfaí a dhéanamh chun an teanga a chur chun cinn. Bhí gaol an-mhaith againn le Micheál D. Ó hUiginn. Rinne sé go leor dúinn thar a thréimhse 14 bliain.

“D’fhreastail sé ar Ard-Fheiseanna agus thug sé cainteanna spreagúla agus tábhachtacha faoin teanga. Bhí sé mar phátrún ar Bhliain na Gaeilge agus d’eagraigh sé roinnt mhaith imeachtaí mar chuid de Sheachtain na Gaeilge thar na blianta. Bhí sé i gcónaí gníomhach. Ba bhreá linn labhairt leis an uachtarán nua faoi bhealaí go bhféadfadh sise a bheith gníomhach chomh maith.”

Léiriú ar ghrá agus ar thiomantas an uachtaráin nua don Ghaeilge é gur cuairt ar Ghaelscoil Inse Chór an chéad choinne oifigiúil a bheidh ag Catherine Connolly, dar le príomhoide na scoile.

Tá coinní ag Catherine Connolly, a insealbhaíodh ina huachtarán inné, i gcontae na Mí agus i nGaillimh níos déanaí inniu, ach cuirfidh sí tús lena céad lá mar uachtarán le cuairt chuig Gaelscoil Inse Chór.

“Tá sé dochreidte,” a deir Colm Ó Nualláin, príomhoide na scoile i mBaile Átha Cliath 8.

“Bhíomar thar a bheith sceitimíneach nuair a fuaireamar an nuacht. Tá rud éigin an-speisialta faoi toisc gurb é an chéad dualgas oifigiúil a bheidh aici mar uachtarán. Ní chreidim gur roghnaigh sí muid ach is dócha go roinneann muid léi an grá don teanga.”

Thart ar 210 dalta atá ag freastal ar an scoil agus iad ag súil go mór le teacht an uachtaráin, a deir Ó Nualláin.

“D’insíomar an scéal dóibh agus thosaigh siad go léir ag bualadh bos go han-sásta. Bhí cúpla deoir ann freisin, bhíodar ar bís,” ar sé.

“Tá cineál Catherine Connolly-mania ag bualadh na scoile!”

Deir Ó Nualláin gur “léiriú láithreach” atá sa gcuairt ar an tábhacht atá leis an teanga do Connolly agus gur comhartha atá ann go bhfuil sí chun í a chur i lár an aonaigh le linn a huachtaránachta.

“Mar Ghaeilgeoirí, is aoibhinn linn an teanga ach mothaíonn tú i gcónaí go mbíonn tú ag troid ar son na teanga, ag troid ar son deiseanna [í a úsáid].

“Deireann polaiteoirí rudaí ó am go chéile ach, an bhean seo, tá sí tar éis a léiriú láithreach, ‘Nuair a labhraím faoin nGaeilge, is toisc an grá atá agam don Ghaeilge é’.”

Iardhalta de chuid na scoile, a bunaíodh i 1977, é Ó Nualláin, agus deir sé gur cuimhin leis an agóidíocht a bhí ag teastáil chun aitheantas a fháil ón rialtas.

“Bhí troid mhór againn chun scoil cheart a fháil. Sin an rud a bhí mé ag rá, go mbíonn orainn troid ar son na teanga. Is iardhalta mé féin agus is cuimhin liom a bheith ag suí taobh amuigh d’oifig na Roinne Oideachais daichead bliain ó shin ag lorg foirgnimh fiú.”

Is cinnte go bhfuil dul chun cinn mór déanta ó shin agus ní hí Catherine Connolly an chéad uachtarán a thug cuairt ar Ghaelscoil Inse Chór. D’oscail Micheál D. Ó hUigínn sciathán nua den scoil in 2012.

“Caithfear a rá, an t-iarUachtarán, thug sé an-tacaíocht don teanga chomh maith. We’re on a roll!,” a deir Ó Nualláin ag gáire.

Bhí níos mó ama acu fáil réidh don chuairt sin in 2012 ach tá Ó Nualláin ag súil go mór leis an ócáid inniu in ainneoin na deifre.

“Deirtear linn go bhfuil sí ag iarraidh deis a fháil bualadh agus labhairt leis na páistí. Rachaidh sí b’fhéidir ag labhairt lenár gCoiste Glas, le comhairle na ndaltaí, leis na foirne peile agus mar sin de ar feadh cúpla nóiméad.

“Beidh taispeántas beag againn sa halla. Cúpla amhráin, rince Gaelach agus bronnadh beag. Tuigeann muid gur bean an-ghnóthach í agus is dócha go mbeidh uirthi a bheith ar a bealach tar éis uair an chloig nó mar sin.

“Bíonn gach lá difriúil ar scoil ach lá ar leith a bheidh anseo.”

Bhí an líon is mó riamh daltaí sa gcóras oideachais a raibh díolúine acu ó staidéar na Gaeilge anuraidh.

Breis is 73,000 dalta bunscoile agus iarbhunscoile a raibh díolúine acu ón nGaeilge, de réir figiúirí na Roinne Oideachais. B’ionann sin agus 7.5% den 977,527 dalta a bhí ar scoil sa stát in 2024/25.

Deir an Roinn Oideachais nach mbronntar díolúintí ach i gcásanna “eisceachtúla” ach is léir ó na figiúirí go bhfuil ardú mór tagtha orthu le roinnt blianta anuas.

60,946 dalta iarbhunscoile ar fad a raibh díolúine acu ón nGaeilge anuraidh agus beagnach 20,000 díolúine nua bronnta ar dhaltaí dara leibhéal.

Fágann sin go raibh díolúine ag 14.3% de dhaltaí iarbhunscoile an stáit agus an céatadán sin ardaithe don ochtú mbliain as a chéile.

Deir an tOllamh Pádraig Ó Duibhir, saineolaí ar chúrsaí oideachais in Éirinn, go bhfuil córas na ndíolúintí imithe “as smacht”.

“Is ábhar buartha é go bhfuil 60,946 dalta díolmhaithe ag leibhéal na hiar-bhunscoile. Is ionann sin agus 14.3% de dhaltaí nó duine as gach seachtar,” a deir Ó Duibhir. “Tá sé seo amhlaidh in ainneoin go bhfuil titim ar líon na ndaltaí a tháinig thar lear le dhá bhliain anuas. Tháinig fás 71% ar líon na ndaltaí a fuair díolúine de bharr Riachtanais Speisialta Oideachais ó 2019 i leith nuair a cuireadh an córas nua i bhfeidhm. Is léir go bhfuil an córas as smacht.

“Ní mór a mheabhrú nach bhfuil aon fhianaise taighde ann go bhfuil a leithéid de rud ann agus míchumas foghlama teanga. I gcás na ndaltaí a bhfuil disléicse orthu, mar shampla, is deacracht litearthachta atá acu seachas deacracht teanga.”

Is mar gheall ar Riachtanais Speisialta Oideachais a bronnadh os cionn leath de na díolúintí a bronnadh ar dhaltaí iarbhunscoile anuraidh.

Deir an Roinn Oideachais gur gá breathnú ar líon na ndíolúintí ón nGaeilge “i gcomhthéacs níos leithne” agus go bhfuil fás tagtha ar líon na ndaltaí atá ag freastal ar an iarbhunscoil. Deirtear go bhfuil an-chuid daltaí atá tagtha thar lear anois ag freastal ar scoileanna in Éirinn agus an bhreis is 7,000 Úcránach atá ag freastal ar iarbhunscoileanna luaite go sonrach ag an Roinn maidir leis an ardú atá tagtha ar dhíolúintí.

Ní ghlacann an tOllamh Ó Duibhir leis an míniú sin, áfach, agus ráite aige go bhfuil deis an Ghaeilge a fhoghlaim á ceilt ar dhaltaí a thagann go hÉirinn.

“Maidir leis na daltaí a thagann ó thar lear, níl sé maith go leor nach bhfuil deiseanna foghlama Gaeilge á dtabhairt againn dóibh. Táimid ag plé le líon suntasach daltaí a tháinig thar lear le breis is scór bliain anuas. Ba cheart go mbeimis ag cur deiseanna ar fáil dóibh tabhairt faoi chúrsa Gaeilge ionas go bhfaighidís an deis chéanna léargas a fháil ar chultúr na tíre ina mbeidh a bhformhór ag caitheamh a saol. Is bealach imeasctha í foghlaim na Gaeilge dóibh.”

Deir Ó Duibhir gur cheart aird a thabhairt ar na moltaí a rinneadh i dtuarascáil ó Choiste Oireachtais na Gaeilge anuraidh.

Moladh sa tuarascáil sin go gcuirfí deireadh le córas na ndíolúintí agus bhí roinnt moltaí eile inti chomh maith, ina measc nár cheart go mbronnfaí díolúine ar bith ar dhaltaí go dtí go mbeadh an chéad bhliain san iarbhunscoil déanta acu agus nár cheart go ndéanfaí iarratas chun díolúine a lorg ó fhoghlaim an dara teanga go dtí go dtabharfar an deis do dhaltaí tabhairt faoi fhoghlaim na teanga sin ar dtús.

“Teastaíonn cur chuige teagaisc ionchuimsitheach sna scoileanna ina bhfaigheadh gach dalta deis an Ghaeilge a fhoghlaim de réir a gcumais féin,” a deir Ó Duibhir.

Cé gur ardaigh leibhéal na ndíolúintí ag leibhéal na hiarbhunscoile, níor tháinig mórán d’athrú ar an scéal ag leibhéal na bunscoile. Bhí díolúine ón nGaeilge ag 12,190 dalta bunscoile anuraidh nó 2.2% de líon iomlán na ndaltaí, an céatadán céanna a bhí ann an bhliain roimhe.

Rinneadh athrú ar chóras na ndíolúintí in 2019 agus é fágtha anois faoi phríomhoidí an cinneadh a dhéanamh díolúine a bhronnadh ar dhalta.

Deir an tUachtarán tofa Catherine Connolly gur “teachtaireacht láidir” don rialtas agus don tír uile an bhéim a cuireadh ar an nGaeilge le linn an fheachtais uachtaránachta agus an tsuim atá á cur ag daoine sa teanga.

Dúirt Connolly, ar éirigh léi sa toghchán an tseachtain seo caite, gur chuir an tsuim a chuir daoine sa teanga le linn an fheachtais iontas uirthi ach go raibh an dea-thoil atá ann don teanga feicthe go minic aici roimhe sin.

“Ó thaobh na Gaeilge de, chuir sé iontas na n-iontas orm ar leibhéal amháin ach ar leibhéal eile níor chuir mar sin é mo thaithí féin. An méid Gaeilge atá ag daoine agus an iarracht a rinne siad, ní maith liom an frása ‘cúpla focal’ ach an iarracht a rinne siad labhairt liom i nGaeilge agus an méid a bhí acu a úsáid,” a dúirt Connolly agus í faoi agallamh ar Adhmhaidin ar RTÉ Raidió na Gaeltachta.

“Tá teachtaireacht láidir ansin dúinne agus don chóras agus don Rialtas ó thaobh na Gaeilge de, na deiseanna a chur ar fáil,” ar sí.

“Teachtaireacht iontach láidir dhearfach agus ní mór tógáil ar an teachtaireacht sin.”

Bhí uachtarán tofa na hÉireann faoi agallamh i mBéal Feirste, áit a bhfuil sí ag freastal ar Oireachtas na Samhna.

“Bhí sé ar intinn agam i gcónaí a bheith anseo agus bhí árasán curtha in áirithe agam, bhí an cinneadh déanta agam. Bhí mé beagán neirbhíseach tar éis an chomhairimh nach mbeadh mé in ann freastal air ach d’éirigh liom,” ar sí.

“Is iontach a bheith anseo i lár dhomhan na Gaeilge. Tá sé iontach a bheith anseo i mBéal Feirste.”

Agus í ag labhairt ar an tslí ar chaith na meáin léi le linn an fheachtais uachtaránachta, dúirt sí nár mheas sí gur caitheadh go héagórach léi ach gur feachtas diúltach a bhí ann in amanna.

“Lean mise ar aghaidh, i mo thuairim, le feachtas dearfach ach na meáin chumarsáide agus na scéalta a tháinig amach fúm, bhí mé ag súil leo mar tá mé ag plé le cúrsaí polaitíochta le fada an lá, ach shíl na daoine a bhí i mo thimpeall go raibh siad nimhneach amach is amach.”

Dúirt Connolly go raibh ról tábhachtach ag na meáin agus go raibh sé tábhachtach go gcuirfí ceisteanna crua, ach mheas sí nach raibh aon bhunús le cuid de na scéalta diúltacha a bhain léi.

“Is dócha an láidreacht is láidre atá agam ná nuair a sheasaim suas, creidim na rudaí a labhraím fúthu. Tugann sé sin láidreacht dom agus níl mé chun athrú, beag beann ar aon rud a deirtear fúm.”

Léirigh Connolly díomá faoi chuid de chur chuige na meán luath sa bhfeachtas nuair a bhí go leor daoine á lua le hainmniúchán.

“I ndáiríre, chuir sé isteach orm ag dul ar ais go dtí cúrsaí tráchtaireachta agus an easpa measa a bhí á thaispeáint don ról mar Uachtarán ag dul siar [go dtí] mí Iúil, mí Lúnasa,” a dúirt sí.

“Bhí na tráchtairí ag rá cé atá ag seasamh anois, cé atá le seasamh agus ainmneacha á dtarraingt ón spéir anuas.”

Dúirt Connolly gurbh léir di le linn an fheachtais go raibh “bearna ollmhór” ann idir céard a bhí á rá ag an bpobal léi agus céard a bhí á rá sna meáin agus ag tráchtairí. Dúirt sí gur “cluas éisteachta” is mó a theastaigh ó dhaoine.

“Dúradh linn go hoscailte agus go láidir, ‘Tá poblacht nua ag teastáil uainn’. Poblacht dhátheangach a chuireann gach duine san áireamh agus [a chuireann] béim ar dhaoine le míchumas, béim ar dhaoine nach bhfuil in ann páirt a ghlacadh de bharr na gcúraimí ollmhóra [atá] orthu. Sin an teachtaireacht ba láidre.”

Dúirt Connolly go raibh sé deacair cur síos a dhéanamh ar an athrú atá tagtha ar a saol ó toghadh í.

“An méid daoine atá i mo thimpeall an t-am uilig ó thaobh fórsaí cosanta sa Tuaisceart agus sa Deisceart, sin rud nua. Is dócha go bhfuil greann ann freisin mar tá mo chlann agus mo chairde ag breathnú orm ag rá cé hiad sin? Ag dul chuig an leithreas, tá duine in éindí liom, bhuel taobh amuigh den doras. Is athrú iomlán é.”

Mar sin féin, dúirt Connolly gur mhaith léi an saol a chaitheamh “go nádúrtha” agus coinneáil uirthi ag rothaíocht, mar shampla.

Chaith comhlachtaí poiblí €19 milliún ar fhógraíocht i nGaeilge in 2024 agus caitheadh €5.2 den iomlán sin sna meáin Ghaeilge.

De réir tuarascáil nua ó Oifig an Choimisinéara Teanga a foilsíodh inniu, tá ag éirí le comhlachtaí poiblí na dualgais reachtúla atá orthu maidir le fógraíocht a dhéanamh i nGaeilge a chomhlíonadh.

Faoin Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021, tá dualgas ar chomhlachtaí poiblí ar a laghad 20% d’aon fhógraíocht a dhéanann siad in aon bhliain a bheith i nGaeilge. Anuas air sin, tá sé de dhualgar orthu go mbeadh 5% ar a laghad d’aon airgead fógraíochta ar fhógraí i nGaeilge á chaitheamh sna meáin Ghaeilge.

Deirtear san iniúchadh a rinne Oifig an Choimisinéara Teanga gurb ionann an €19 milliún a chaith comhlachtaí poiblí ar fhógraíocht i nGaeilge in 2024 agus 20.2% den chaiteachas iomlán a rinneadh ar fhógraíocht anuraidh.

Is ionann na torthaí sin agus méadú suntasach i gcomparáid le 2023, nuair nár bhain comhlachtaí poiblí amach ach  11% seachas an sprioc 20% .

B’ionann an €5.2 milliún a caitheadh sna meáin Ghaeilge anuraidh agus 5.5% den chaiteachas iomlán. Ardú 37% ar an gcaiteachas sna meáin Ghaeilge a bhí sa €5.2 milliún sin i gcomparáid le figiúr 2023, €3.8 milliún.

Tháinig méadú €3.3 milliún, go dtí €13.7 milliún, ar an méid a chaith comhlachtaí poiblí ar fhógraíocht i nGaeilge sna meáin Bhéarla anuraidh.

Tháinig laghdú 5% ar an méid iomlán a chaith comhlachtaí poiblí ar fhógraíocht anuraidh, idir Bhéarla agus Ghaeilge. Dúirt Oifig an Choimisinéara teanga gur “díol suntais” a bhí sa mhéadú a tháinig ar an gcaiteachas ar fhógraíocht i nGaeilge dá réir.

Mar sin féin, is léir gurb iad na comhlachtaí poiblí is mó a chaitheann airgead ar fhógraíocht i nGaeilge an dream is measa ó thaobh an reachtaíocht teanga a chomhlíonadh.

Bhí 25 comhlacht poiblí ann a chaith breis is €750,000 ar fhógraíocht in 2024. Bhaineadar caiteachas 18.6% amach anuraidh i gcás na forála 20% i gcomparáid le 16% in 2023. Bhain comhlachtaí sa gcatagóir sin 4% amach in 2024 i gcás na forála 5% chomh maith, i gcomparáid le 3% in 2023.

Ba iad na comhlachtaí a chaitheann níos lú ná €250,000 ar chúrsaí fógraíochta sa mbliain, formhór mór an 397 a ndearnadh iniúchadh orthu, is fearr a chomhlíon a gcuid dualgas reachtúil maidir le fógraíocht i nGaeilge. Chaith comhlachtaí sa rannóg sin breis is 28% dá gcaiteachas fógraíochta ar fhógraí i nGaeilge agus os cionn 11% de sin a caitheadh sna meáin Ghaeilge.

Dúirt Oifig an Choimisinéara Teanga go raibh sé suntasach a laghad gearán a fhaigheann an oifig faoi chúrsaí fógraíochta i gcomparáid le feidhmiú forálacha eile de chuid an Achta Teanga.

Mar sin féin, dúradh gur tugadh cásanna faoi deara “inarbh ábhar imní é droch-chaighdeán na Gaeilge i bhfógráin, cé acu ó bhéal nó i scríbhinn”.

Dúradh go gcaithfidh na páirtithe leasmhara a bhíonn ag cruthú agus ag foilsiú fógraí freagracht a ghlacadh agus a chinntiú go bhfuil an fhógraíocht i nGaeilge ar ardchaighdeán.

“Is cur amú acmhainní é ábhar fógraíochta atá míchruinn a chur faoi bhráid craoltóra lena chraoladh,” a dúradh.

“Is mó an seans go dtabharfaidh cainteoirí dúchais, ar cuid ríthábhachtach dár gcultúr iad, aird ar ábhar a léiríonn meas ar ár dteanga. Dá bhrí sin, agus an barr feabhais ina thosaíocht againn, ní hamháin go dtugaimid a ceart don teanga ach spreagaimid glúnta atá le teacht chun í a cheiliúradh agus a chothú.”

Reáchtáladh agóid inniu lasmuigh d’fhoirgneamh a bheidh ar cheann de phríomhionaid Oireachtas na Samhna an tseachtain seo chugainn mar gheall ar chosc a cuireadh ar léiriú tacaíochta don Phalaistín.

Bhí comhdháil bhliantúil réigiúnach de chuid Unison, an ceardchumann a dhéanann freastal ar oibrithe sa tseirbhís phoiblí den chuid is mó, in Ionad Cois Cuain (ICC Belfast) i mBéal Feirste maidin inné. Deir Unison gur cuireadh deireadh tobann leis an ócáid áfach nuair a thug lucht an ionaid le fios nach mbeadh  sleamhnán a léirigh tacaíocht do mhuintir na Palaistíne á thaispeáint.

Bhí éilimh ar an sleamhnán sin go dtiocfaidh deireadh leis an gcinedhíothú, leis an lonnaíocht mhídhleathach agus leis an nglanadh eitneach sa bPalaistín. Bhí íomhá de bhean le bratach na Palaistíne agus dorn san aer aici le feiceáil ar an sleamhnán.

Shiúil an thart ar 200 ball den cheardchumann a bhí i láthair amach as an ionad agus reáchtáladh agóid lasmuigh de.

Tá Ionad Cois Cuain le bheith ar cheann de lárionaid Oireachtas na Samhna, a bheidh ar siúl i mBéal Feirste an tseachtain seo chugainn ón 29 Deireadh Fómhair go dtí an 2 Samhain.

De réir tuairisce san Anderstown News_, deir Unison gur cuireadh in iúl dóibh tráthnóna Déardaoin go raibh fadhb ag lucht bainistíochta an ICC leis an sleamhnán agus nach dtaispeánfaí ar an scáileán é mar chuid den chur i láthair.

Cuireadh tús leis an gcomhdháil maidin inné, Dé hAoine, mar sin féin ach nuair ba léir go raibh lucht an ICC ag seasamh lena gcinneadh agus nach dtaispeánfaí an sleamhnán, cuireadh deireadh leis an ócáid agus shiúil an slua amach.

Deir Unison nach bhfuil aon mhíniú ceart tugtha ag ICC ar an gcúis nach dtaispeánfaí an sleamhnán agus nach raibh aon bhunús leis an gcinneadh.

Dúirt Ard-Rúnaí Unison, Christina McAnea, nach bhféadfadh an sleamhnán olc a chur ar dhaoine agus go raibh an méid a bhí le rá air ag teacht le polasaithe de chuid na Náisiún Aontaithe, an Chúirt Bhreithiúnais Idirnáisiúnta agus Comhairle Cathrach Bhéal Feirste.

Hey Jude, ná bíodh eagla ort

Tá an scéal mór a rinneadh don NFL teacht go hÉirinn an mhí seo caite luaite againn sa gcolún seo ach bíonn rudaí ag dul sa dá threo agus Éireannaigh imithe sall le cúpla bliain anuas chun tabhairt faoin bpeil Mheiriceánach.

Scéal mór sna meáin a bhí in iarrachtaí Rory Beggan, cúl báire Mhuineacháin, áit a bhaint amach ar fhoireann anuraidh agus é imithe sall le grúpa imreoirí CLG. Níor éirigh le Beggan an beart a dhéanamh ach d’éirigh le Charlie Smyth áit a fháil mar chiceálaí ar scuad traenála na New Orleans Saints.

Ní bhfuair aistear Jude McAtamney, fear a bhuaigh bonn uile-Éireann le foireann faoi 20 Dhoire, an clúdach céanna sna meáin nuair a chuaigh seisean anonn in 2021 chun imirt sa gcoláiste. D’éirigh thar barr leis, áfach, agus é imithe céim níos faide ná na hÉireannaigh uile eile agus áit bainte amach ag McAtamney ar fhoireann na New York Giants. Nuair a scóráil McAtamney cic slánaithe do na Giants mí na Samhna anuraidh, ba é an chéad Éireannach a scóráil pointe san NFL ó bhí Neil O’Donoghue ag imirt do na St. Louis Cardinals beagnach scór bliain roimhe sin.

Fuair McAtamney deis cheart an mhí seo caite nuair a gortaíodh príomhchiceálaí na Giants agus bhí trí chluiche imeartha aige roimh an Domhnach seo caite nuair a thug a fhoireann aghaidh ar na Denver Broncos.

Cé gur chuir McAtamney cic slánaithe amú níos luaithe sa gcluiche, bhí cuma na maitheasa ar na Giants agus iad 18 pointe chun tosaigh agus gan ach sé nóiméad fágtha. Chlis go hiomlán ar an bhfoireann san am a bhí fágtha, áfach. Agus 37 soicind fágtha, bhí deis ag McAtamney bearna chinniúnach trí phointe a chur idir na foirne, rud a d’fhágfadh go mbeadh talmhú ag teastáil ó na Broncos chun an cluiche a bhaint ach arís chuir sé an iarracht amú.

Botún ollmhór a bhí ann, aimsítear thart ar 95% de na ciceanna slánaithe san NFL agus bhí péire in aon chluiche amháin anois curtha amú ag fear Dhoire. Mar bharr ar an donas, chuaigh na Broncos suas an pháirc, agus an t- am caite, scóráil siad cúl trí phointe ón imirt chun an cluiche a bhaint, 32-33.

Gan trua ná taise a chaitear le ciceálaithe san NFL agus thug na Giants bata agus bóthar do McAtamney Dé Céadaoin, cé gur fhill sé ar an scuad traenála inné.

Ní gá don Éireannach óg dul i bhfad ó bhaile chun ábhar misnigh a fháil, áfach. Chuir ár gcara Neil O’Donoghue féin dhá chic slánaithe amú in aon chluiche amháin i 1979 ach tháinig sé ar ais agus chaith sé sé bliana eile ag imirt san NFL.

Cineál creideamh í an pheil Ghaelach i dTír Eoghain…

Tabharfaidh Loch Mhic Ruairí aghaidh ar Thrileac i gCluiche Ceannais Chraobh Shinsir Peile Thír Eoghain an Domhnach beag seo.

Agus an dá fhoireann ag súil leis an chorn a thabhairt na bhaile leo, beidh ar mhuintir Loch Mhic Ruairí a gcuid paidreacha a rá ag an Aifreann tráthnóna Dé Sathairn, mar go bhfuil Aifreann an Domhnaigh curtha ar ceal.

D’fhógair sagart paróiste Loch Mhic Ruairí, an tAthair Peter McAnenly an scéala ar an ardán X.

Is é seo an chéad uair riamh do Loch Mhic Ruairí áit a bhaint amach i gcluiche ceannais an chontae. Ar an taobh eile den scéal, thug Trileac Corn Uí Néill leo in 2023 agus is é seo an tríú bliain as a chéile go bhfuil siad páirteach i gcluiche ceannais an chontae.

Beidh an cluiche ar siúl i bPáirc Uí hÉilí ar an Ómaigh ag 4pm tráthnóna Dé Domhnaigh agus ag Dia amháin atá a fhios cén fhoireann a bheas ag ceiliúradh ag deireadh an lae.

Darren Ó Dubhgáin

Ár gcaptaen éirithe as

“Thug Declan tús áite i gcónaí don bhfoireann. Lena shampla a thug sé ceannaireacht, é ar a shuaimhneas i lár an ruaille buaille go léir a bhaineann leis an gcraobh iománaíochta.”

B’in cuid den mholadh a bhí ag lucht bainistíochta agus bord chontae Luimnigh do Declan Hannon nuair a d’fhógair sé an tseachtain seo go raibh sé ag éirí as an imirt idirchontae.

Bhí gach aon mholadh a fuair fear Áth Dara, an captaen iománaíochta is mó rath riamh, tuillte aige. Cúig uaire a d’ardaigh sé Corn Liam Mhic Cárthaigh agus sé huaire a bhí sé ina chaptaen ar a chontae nuair a bhuadar craobh na Mumhan.

Deir an tráchtaire géarchúiseach Jamie Wall gurb é Hannon an leathchúlaí láir is fearr a d’imir riamh, agus ní bheimis á áiteamh air.

Samhlófar go deo le Declan Hannon bua sin na staidéarthachta agus an cumas sin fanacht socair i lár an áir lá craoibhe.

Ach ní hamhlaidh a bhí i gcónaí agus a mhalairt de theist a bhí air, mar shampla, in 2013 nuair a bhí drochlá ceart aige i gcluiche leathcheannais na hÉireann in aghaidh chontae an Chláir. 19 bliain d’aois a bhí Hannon, a d’imir mar leath-thosach láir an lá sin agus an stádas mar dhuine de na hógánaigh ba chumasaí riamh a chuir geansaí Luimnigh air á iompar aige. Chuir sé poc saor éasca amú i dtosach na himeartha agus chuir sé trí iarracht eile amú roimh leath-am.

Nuair a bhuaigh Luimneach cluiche ceannais na hÉireann den chéad uair le 45 bliain in 2018, dúirt Hannon gurb é sin an chéad uair go bhféadfadh sé a dhrochthaispeántas cúig bliana roimhe a dhíbirt as a cheann.

“Bhí mé á iompar sin ar feadh tamaill,” a dúirt sé faoin gcluiche leathcheannais sin.

“Is cuimhin liom, bhí cluiche craoibhe ag an gclub coicís ina dhiaidh sin agus ní raibh fonn orm dul chun páirce in aon chor.

“Bhí náire orm ag dul amach i ndiaidh an méid a tharla cúpla seachtain roimhe sin, mar gheall gur ligeas daoine síos agus stuif mar sin.”

Léiriú iontach ab ea é ar an ualach a bhíonn á iompar i ngan fhios dúinn ag an imreoir. Agus léiriú is ea gach ar bhain sé amach ó shin ar an teacht aniar millteach sin nach mbíonn ach sna laochra is mó ar fad.

Sa deireadh ‘Ár gCaptaen’ a thugadh muintir Luimnigh air le hurraim. Agus sin a tugadh air sa teachtaireacht i ngrúpa WhatsApp chairde an bhaile nuair a fuaireamar an drochscéal.

‘Tá ár gcaptaen éirithe as…’

B’in uile a dúradh agus, beir leat ár bhfocal, ní deoir bheag sa tsúil a bhí ansin agus an scéal faighte againn…

Seán Tadhg Ó Gairbhí

Tá amhras agus imní léirithe ag Teachtaí Dála faoin chur chuige atá ag an Roinn Oideachais chun an t-éileamh atá ar scoileanna lán-Ghaeilge i measc tuismitheoirí a thomhas.

Tá an Roinn le suirbhé náisiúnta a dhéanamh go gairid i measc phobal bhunscoileanna an stáit, suirbhé ina mbeidh ceisteanna faoi ghnéithe de sholáthar agus rogha scoileanna, pátrúnacht scoile ina measc. Den chéad uair riamh tá ceist le cur chun fáil amach cén teanga teagaisc ab fhearr le daoine, Béarla nó Gaeilge.

Dúirt an tAire Oideachais Helen McEntee níos luaithe i mbliana go mbeadh polasaí an rialtais maidir le bunú scoileanna lán-Ghaeilge nua ag brath go mór ar thorthaí an tsuirbhé.

Ach léirigh Teachtaí Dála óna páirtí féin agus ón bpáirtí eile sa gcomhrialtas, Fianna Fáil, imní an tseachtain seo faoin bhfoclaíocht a bheidh in úsáid don cheist faoi theanga teagaisc na scoile. Maíodh ag cruinniú de choiste Oireachtais na Gaeilge go bhfuil an baol ann go mbeidh an suirbhé claonta i gcoinne na Gaeilge.

Deir an Roinn Oideachais go bhfiafrófar de thuismitheoirí agus caomhnóirí cibé acu is fearr leo dá gclann, oideachas trí mheán na Gaeilge nó oideachas trí mheán an Bhéarla. Má léirítear suim sa ghaeloideachas, d’fhéadfaí tús a chur le próiseas le scoil Bhéarla a iompú isteach ina Gaelscoil, a deirtear.

Tá an Teachta Dála Naoise Ó Cearúil den tuairim go bhfuil an baol ann nach roghnóidh tuismitheoirí agus caomhnóirí an t-oideachas lán-Ghaeilge mar go bhfuil imní orthu faoina n-easpa cumais féin sa teanga. Deir an Teachta Dála de chuid Fhianna Fáil go gcaithfear a léiriú do dhaoine go mbeidh tacaíocht ar fáil do thuismitheoirí nach bhfuil Gaeilge acu ach a chuireann a bpáistí chuig scoil lán-Ghaeilge.

“Nuair a chuirtear an cheist sa chaoi sin [Gaeilge nó Béarla], is gearr gur treoircheist i gcoinne iompú isteach ina Gaelscoil nó ina Gaelcholáiste atá inti,” a dúirt Ó Cearúil ag cruinniú de Choiste Oireachtais na Gaeilge i dTeach Laighean.

“Caithfear an comhthéacs a athrú. Caithfear a rá go gcuirfear na tacaíochtaí seo ar fáil [má athraíonn stádas na scoile]. Gan sin, is cinnte go mbeadh amhras ar thuismitheoirí faoi bhogadh go Gaelscoil nó Gaelcholáiste,” a dúirt an Teachta de chuid Fhianna Fáil.

“Sílim gur pointe tábhachtach é sin. Má tá muid ag iarraidh go mbeadh rath ar na hathruithe seo, agus tá muid uile ag iarraidh go mbeadh, tá dualgas ar an Roinn na tacaíochtaí seo a chur ar fáil, ní hamháin don fhoireann ach do thuismitheoirí agus do na gasúir chomh maith.”

D’aontaigh an Teachta Dála de chuid Fhine Gael Naoise Ó Muirí go raibh “ceisteanna” ann faoin suirbhé agus faoin gcur chuige.

Léirigh Conradh na Gaeilge amhras faoin suirbhé freisin níos luaithe i mbliana.

“Mura bhfuil aon eolas breise curtha leis na ceisteanna seo a chuirfear ar thuismitheoirí, is beag seans go mbeidh toradh dearfach ann don Ghaelscolaíocht,” a dúirt Ard-Rúnaí na heagraíochta, Julian de Spáinn.

I dTeach Laighean Dé Máirt, dúirt Dermot Brown ón Roinn Oideachais gur fhág cúrsaí déimeagrafacha gur beag deis a bheadh ann scoileanna nua a thógáil sna blianta amach romhainn, scoileanna lán-Ghaeilge san áireamh. Dúradh go bhféadfaí cur leis an soláthar don oideachas trí mheán na Gaeilge trí scoileanna a mhealladh chun iompú ina scoileanna lán-Ghaeilge, áfach, mar atá ar bun ag CBS Synge Street i láthair na huaire.

“An chéad chéim atá ann ná ceist a chur ar scoileanna ar mhaith leo athrú isteach ina nGaelscoil. Tá súil againn go mbeidh an comhrá sin ag scoileanna, go mbeidh an comhrá sin ag pobail scoileanna, agus go dtiocfaidh siad ar ais chugainn agus iad ag iarraidh go n-athrófaí an scoil isteach ina Gaelscoil.”

Nuair a luadh scéal CBS Synge Street agus an obair atá ar bun chun an scoil sin a athrú ina Gaelscoil, dúirt an Seanadóir de chuid Fhine Gael Evanne Ní Chuilinn go raibh an-chuid daoine ar fhoireann na scoile agus i measc na dtuismitheoirí a bhí míshásta leis an méid a bhí ar bun ag an Roinn Oideachais.

“Tá mise i mó chónaí sa cheantar sin agus tá an-chuid daoine nach bhfuil i bpobal labhartha na Gaeilge, mar shampla, tá siad míshásta. Tá sé deacair a rá go bhfuil sé ag obair,” a dúirt sí.

Tá Sinn Féin ag iarraidh go gcaithfí beagnach €74 milliún breise ar chúrsaí Gaeilge agus Gaeltachta i mBuiséad 2025.

Agus an Buiséad le fógairt ag an rialtas Dé Máirt seo chugainn, d’fhoilsigh an páirtí is mó sa bhfreasúra a bhuiséad malartach inné agus ardú mór molta sa gcaiteachas ar earnáil na teanga.

Dá mbeadh Sinn Féin sa rialtas, deirtear go gcaithfí €56.1 milliún breise i gcaiteachas reatha agus €17.5 milliún breise ar thograí caipitil ar mhaithe leis an nGaeilge agus leis an nGaeltacht.

Deirtear go gcuirfí €29 milliún den airgead breise i gciste Roinn na Gaeltachta. Rachadh €11.1 milliún de sin chuig Údarás na Gaeltachta chun tacú le cúrsaí tithíochta

Thabharfaí €5 milliún breise d’Fhoras na Gaeilge, eagraíocht a bhfuil easpa maoinithe ag cur as di le fada, agus chuirfeadh Sinn Féin €4.3 milliún ar fáil chun Ciste Caipitil a bhunú d’ionaid Ghaeilge ar fud na tíre.

Chuirfí €2 milliún ar fáil chun Scéim Labhairt na Gaeilge a athbhunú agus bheadh airgead breise ann freisin d’earnáil na gcoláistí samhraidh agus don phleanáil teanga.

Deir Sinn Féin go gcuirfeadh siad beagnach €26 milliún i dtreo an Ghaeloideachais chomh maith chun cur le líon na bpáistí agus na ndaoine óga a fhaigheann oideachas trí mheán na Gaeilge.

Tá filleadh na liúntas do mhúinteoirí Gaeilge agus Gaeltachta, ranganna saor in aisce do dhaoine fásta agus ciste spreagtha chun naíonraí nua a bhunú i measc na dtograí atá luaite.

Tá €18.6 milliún breise do na meáin Ghaeilge mar chuid de phlean Shinn Féin chomh maith. Bheadh “ardú suntasach” ar an maoiniú do TG4 san áireamh ansin chomh maith le hairgead chun stáisiún raidió lán-Ghaeilge do dhaoine óga a bhunú.

Agus é ag déanamh cur síos ar bhuiséad malartach Shinn Féin, dúirt urlabhraí Gaeilge an pháirtí, Aengus Ó Snodaigh, gur theastaigh “cur chuige tras-Rialtas” chun dul i ngleic le géarchéim na teanga.

Thagair Ó Snodaigh don mhórshiúl ar son na Gaeilge a reáchtáladh i mBaile Átha Cliath an mhí seo caite agus é ráite aige gur cheart éisteacht leis na héilimh atá ag pobal na teanga.

Luaigh sé scéal a tuairiscíodh ar an suíomh seo go raibh breis is €10 milliún fágtha gan caitheamh ag Roinn na Gaeltachta in 2024.

Tá Conradh na Gaeilge ag éileamh go gcuirfí €55 milliún breise ar fáil don Ghaeilge agus don Ghaeltacht chun na spriocanna atá i bPlean Fáis na heagraíochta a chur i bhfeidhm agus deir Pobal Seachas Brabús ina bhuiséad malartach go gcuirfeadh siad an t-airgead sin ar fáil.

€43 milliún breise don Ghaeilge agus don Ghaeltacht atá geallta ag Páirtí an Lucht Oibre agus €35 milliún atá ag na Daonlathaithe Sóisialta ina mbuiséad malartach.

Tá pacáiste €2.5 billiún chun dul i ngleic leis an gcostas maireachtála i measc na mbeartas eile atá luaite i mbuiséad malartach Shinn Féin. Tá creidmheas fuinnimh luach €450 san áireamh ansin chomh maith le hairgead breise do chúram leanaí agus laghduithe ar an Muirear Sóisialta Uilíoch.

Tá cáineadh déanta ar chur chuige na Roinne Ardoideachais maidir le cur le líon na gcéimeanna a chuirtear ar fáil in institiúidí tríú leibhéal ar fud na tíre.

Tá soláthar cúrsaí i nGaeilge aitheanta ina ngné thábhachtach den sprioc reachtaíochta go mbeidh 20% d’earcaigh chun na seirbhísí poiblí inniúil sa nGaeilge faoi 2030 ach deir Teachta Dála amháin nach bhfuil “faic” déanta ag an Roinn chun tacú le comhlíonadh na sprice.

Bhí ionadaithe ón Roinn Breisoideachais agus Ardoideachais, Taighde, Nuálaíochta agus Eolaíochta os comhair choiste Gaeilge an Oireachtais inné ach is beag sásamh a fuair leaschathaoirleach an choiste, an Teachta Dála Naoise Ó Cearúil, ón gcruinniú.

“Ón méid a bhí le rá acu, ní bheadh aon mhuinín agam as an roinn, go háirithe ó thaobh oideachas trí mheán na Gaeilge sa tríú leibhéal,” a dúirt an Teachta Ó Cearúil le Tuairisc. “Is léir nach bhfuil béim ann, is léir nach bhfuil straitéis ann agus, i mo thuairimse, is léir gur cuma leo faoi chúrsaí a chur ar fáil trí mheán na Gaelainne.”

Maítear gur níos lú ná 1% de mhic léinn tríú leibhéal a fhreastalaíonn ar chúrsaí a múintear ar a laghad cuid díobh trí Ghaeilge.

Ghlac Jean O’Mahony, Ceann an Aonaid Foghlaimeoirí Ardoideachais agus Ceann an Aonaid Scileanna sa roinn, go raibh líon na mac léinn a bhíonn ag freastal ar chúrsaí tríú leibhéal trí Ghaeilge “íseal”, ach dúirt sí go raibh tábhacht leis an neamhspleáchas atá ag na hinstitiúidí féin maidir le céard iad na cúrsaí a chuirtear ar fáil.

“Dá ndéanfadh siad cinneadh ar maidin go raibh siad ag iarraidh cur leis an soláthar cúrsaí trí mheán na Gaeilge, d’fhéadfadh siad.

“Níl ról ag an roinn a rá le hollscoileanna agus institiúidí tríú leibhéal cé na cúrsaí is féidir leo a sholáthar,” a dúirt O’Mahony.

Dúirt O’Mahony go leanann an roinn “treoir pholaitiúil” agus go rabhthas ag obair i dtreo na spriocanna atá ag an rialtas, ach dúirt an Teachta Ó Cearúil gur léir nach bhfuil aon rud déanta chun an sprioc 20% a bhaint amach.

“An ‘treoir pholaitiúil’ atá ann ná go mbeadh 20% de na hearcaigh chun na hearnála poiblí ina gcainteoirí Gaelainne. Sin an ‘treoir pholaitiúil’. Téigh agus déan é. Níl aon rud déanta acu,” ar sé.

“Ní théann an rialtas ná polaiteoirí chuig an Roinn Ardoideachais ag rá leo ‘Tá níos mó cainteoirí Fraincise ag teastáil uainn,’ nó ‘Tá níos mó innealtóirí ag teastáil uainn.’ Ní tharlaíonn sin. Cé fáth go gcaithfeadh sé sin tarlú leis an nGaelainn?

“Téigh agus déan cinnte go bhfuil daoine le Gaelainn ar fáil don earnáil phoiblí. Agus don earnáil phríobháideach chomh maith, ach tá an reachtaíocht ann go mbeadh 20% [d’earcaigh na hearnála poiblí] in ann Gaeilge den scoth a úsáid faoi 2030. Is léir nach bhfuil an Roinn Ardoideachais ag déanamh a cuid chun é sin a bhaint amach.”

Dúirt Jean O’Mahony go ndéanann an earnáil tríú leibhéal freastal maith ar na héilimh atá ann, den chuid is mó, agus go gcaithfí breathnú ar an éileamh a bhí ann dá thuilleadh cúrsaí i nGaeilge.

Dúirt sí go raibh an tÚdarás um Ardoideachas i mbun plé le hAcadamh na hOllscolaíochta Gaeilge maidir leis an ‘fhéidearthacht atá ann taighde a dhéanamh” ar an éileamh atá ann do chúrsaí trí mheán na Gaeilge. Thug sí le fios go gcaithfí  a chinntiú nach cur amú airgid a bheadh in aon infheistíocht phoiblí a dhéanfaí chun cur le soláthar na gcúrsaí Gaeilge.

Níos déanaí sa gcruinniú, dúirt O’Mahony gur léirigh na hiarratais CAO i mbliana go raibh tóir ar na cúrsaí a bhfuil an Ghaeilge luaite mar chuid díobh.

Cháin an Teachta Naoise Ó Cearúil an nós atá ann go gcaitear éileamh a léiriú sula gcuirtear seirbhísí trí Ghaeilge ar fáil.

“Cé fáth go dtiteann sé an t-am ar fad ar phobal labhartha na Gaelainne an t-éileamh a thaispeáint? Is léir go bhfuil éileamh ann. Féach ar líon na nGaelscoileanna agus líon na nGaelcholáistí. Féach ar líon na gcainteoirí Gaelainne fud fad na tíre.

“Is léir domsa go bhfuil riail amháin do lucht labhartha an Bhéarla agus ansin riail eile do lucht labhartha na Gaelainne.”

Deir an Teachta Ó Cearúil go bhfuil sé i gceist aige dul i dteagmháil lena chomhghleacaí ó Fhianna Fáil, an tAire Ardoideachais James Lawless, faoin scéal ach go bhfuil sé ag iarraidh tuilleadh fianaise a bhailiú ar dtús.

Tá ionadaithe ó chuid de na hollscoileanna agus institiúidí tríú leibhéal le teacht os comhair an choiste sna seachtainí amach romhainn chun soláthar na gcúrsaí trí Ghaeilge a phlé.

“Tá mise ar buile i ndiaidh an chruinnithe, le bheith macánta. Tá a fhios agam go bhfuil an t-uafás le teacht amach go fóillín. B’fhearr liom dul chuige le gach rud seachas ‘drip-feeding’ a dhéanamh ar na fadhbanna sa tríú leibhéal,” a dúirt Ó Cearúil.

I ráiteas a d’eisigh urlabhraí Gaeilge Shinn Féin, Aengus Ó Snodaigh, bhí sé ar aon fhocal leis an Teachta Ó Cearúil agus cáineadh géar déanta aige ar an Roinn Ardoideachais.

Dúirt sé gur léirigh an Roinn ag an gcruinniú nach bhfuil “spéis dá laghad acu” an soláthar Gaeilge ag an tríú leibhéal a fhorbairt.

Dúirt an Teachta Ó Snodaigh go mbíonn coinníollacha leis an airgead a chuireann an stát ar fáil do na hinstitiúidí tríú leibhéal agus nach féidir glacadh le leithscéalta maidir le neamhspleáchas na n-institiúidí.

“Níl sé sásúil mar sin oifigigh na Roinne a bheith ag rá nach féidir leo faic a dhéanamh chun na hinstitiúidí céanna a spreagadh le breis cúrsaí trí mheán na Gaeilge a sholáthar.

“Níl ciall leis an argóint go mbíonn institiúidí ag freagairt éileamh nuair is léir nach féidir le mic léinn ach cúrsaí atá ar fáil dóibh a roghnú, agus níl rogha ar bith curtha ar fáil ag formhór na n-institiúid.”

Dúirt Ó Snodaigh go bhfuil súil aige go spreagfaidh an cruinniú an Roinn chun gnímh ar an gceist.

Tá sé ráite ag ionadaí ó Aontas na Mac Léinn in Éirinn gurbh fhearr do chúrsaí Gaeilge ag an tríú leibhéal díriú níos mó ar ghnéithe “praiticiúla” den teanga amhail an phleanáil teanga in áit a bheith dírithe go hiomlán ar an litríocht.

Agus é ag labhairt os comhair Choiste Gaeilge agus Gaeltachta an Oireachtais inné, dúirt Pádraig Mac Brádaigh, Leas-Uachtarán don Ghaeilge le hAMLÉ, gur fadhb í an bhéim ar an litríocht agus gur chóir léargas a thabhairt ar “shaol reatha na Gaeilge”.

“Rinne mise cúrsa Gaeilge ceithre bliana i gColáiste na Tríonóide agus cé gur bhain mé an-sult as, bhí an cúrsa sin ar fad bunaithe ar an litríocht agus ar na gnéithe teicniúla den teanga. Ní raibh aon rud praiticiúil istigh sa chúrsa sin.

“D’fhoghlaim mé gach rud atá ar eolas agam faoi shaol na Gaeilge, faoin earnáil Gaeilge sa lá atá inniu ann, faoi na poist atá ar fáil inti, faoin phleanáil teanga, faoi na coincheapa sochtheangeolaíocha seo – na coincheapa is tábhachtaí i saol na Gaeilge sa lá atá inniu ann – d’fhoghlaim mé gach rud sa Chumann Gaelach,” a dúirt sé.

Dúirt Mac Brádaigh gur sampla an phleanáil teanga de na réimsí ar chóir a bheith san áireamh in aon chéim sa Ghaeilge ag an tríú leibhéal.

“Is dóigh liom gur fadhb mhór í sna hollscoileanna, go bhfuil an saol acadúil ródhírithe ar an litríocht. Cé go bhfuil tábhacht leis sin, níl na cúrsaí Gaeilge mar atá siad praiticiúil don lá atá inniu ann agus is minic a théann daoine isteach sna poist a bhaineann le pleanáil teanga agus sochtheangeolaíocht gan oiliúint, gan oideachas a bheith orthu faoi na rudaí sin.

“Is minic a thosaíonn duine i ról pleanálaí teanga gan taithí ar bith acu ar an ábhar. Ba cheart go mbeadh coincheap na pleanála teanga lárnach i ngach cúrsa Gaeilge mar ábhar sna hollscoileanna, dar liom féin.”

Bhí Mac Brádaigh agus ionadaithe ó aontais na mac léinn i gColáiste na Tríonóide agus in Ollscoil na Gaillimhe i láthair ag an gcruinniú i dTeach Laighean chun teagasc agus stádas na Gaeilge sna hinstitiúidí tríú leibhéal a phlé, mar a bhí Conradh na Gaeilge agus Comhairle na nÓg.

Dúirt Aoife Ní Bhriain, Oifigeach na Gaeilge in Aontas Mac Léinn Choláiste na Tríonóide, go raibh litreacha seolta ag mic léinn chuig scoil an dlí, scoil an leighis, scoil an cheoil, scoil na hinnealtóireachta, scoil an mhata agus lárionad léann na hEorpa ag iarraidh go gcuirfí modúil i nGaeilge ar fáil mar chuid de na céimeanna.

Dúirt sí gur fágadh faoi na mic léinn féin i gcónaí an taighde a dhéanamh chun a chruthú go mbeadh éileamh ar a leithéid, áfach.

Luadh freisin go mbíonn éiginnteacht ann go minic faoi chúrsaí tríú leibhéal a raibh an Ghaeilge luaite leo agus faoi cén chuid de na cúrsaí a chuirtear ar fáil trí Ghaeilge.

Bhí Ní Bhriain agus Mac Brádaigh ina measc siúd a mhol ag an gcruinniú coiste go mbunófaí gníomhaireacht nua, bunaithe ar shamhail Coleg Cymraeg Cenedlaethol sa mBreatain Bheag, a d’oibreodh leis na hinstitiúidí tríú leibhéal chun cúrsaí Gaeilge a chur chun cinn.

Agus é ag tagairt don ghníomh a bheadh ag teastáil chun an sprioc earcaíochta atá leagtha amach sa reachtaíocht a bhaint amach, sin go mbeadh 20% d’earcaigh nua chun na seirbhíse poiblí faoi 2030 ina gcainteoirí Gaeilge, dúirt Pádraig Mac Brádaigh gur theastaigh modúil éigeantacha sa nGaeilge i gcúrsaí a bheadh ag soláthar daoine chun na seirbhíse poiblí.

“Má tá an stát dáiríre faoin sprioc sin a bhaint amach, nó a bheith i ngar di fiú, is dócha go bhfuil gá le modúil Ghaeilge éigeantacha a chur i bhfeidhm i roinnt cúrsaí a phléann go díreach leis an earnáil phoiblí.”

Tá sé luaite sa bPlean Náisiúnta um Sheirbhísí Ghaeilge go mbeidh dúshlán ar leith ann dóthain daoine le Gaeilge a earcú sna seirbhísí sláinte chun cloí leis an sprioc sin toisc gur ón gcoigríoch a thagann an oiread sin daoine a bhíonn ag obair san earnáil sin ach dúirt Mac Brádaigh nár chóir go mbeadh sin ina bhac.

“Is féidir liomsa a rá gur as tír eile domsa, rugadh agus tógadh mé i Meiriceá. Ní raibh Gaeilge ar bith agam, ní dhearna mé Gaeilge ar scoil, ní raibh Gaeilge ag mo theaghlach agus mhúin mé an Ghaeilge dom féin. Is féidir í a fhoghlaim, is féidir teangacha a fhoghlaim.”