Author: Conor Torboid

‘clasal-ealaithe-an-choimisineara’-a-usaid-ag-ollscoil-na-banriona-i-leith-comharthai-datheangacha

‘Clásal Éalaithe an Choimisinéara’ á úsáid ag Ollscoil na Banríona i leith comharthaí dátheangacha

Scríofa ag Conor Torboid ar 10 Samhain 2025. Curtha le Cultúr.

Ar an 6 Samhain, dheimhnigh Ollscoil na Banríona i mBéal Feirste don Chumann Ghaelach nach ndearnadh agus nach ndéanfar aon dul chun cinn maidir le sainordú Aontas na Mac Léinn in 2018 i leith comharthaíocht dhátheangach ar an champas. Leagadh amach sa tsainordú i mí an Mhárta 2018 gur aithin an tAontas gur tógadh comharthaí dátheangacha in Ollscoil na Banríona in 1987 agus gur baineadh iad in 1997. D’aithin an tAontas an tAcht Gaeilge a cuimsíodh i gComhaontú Chill Rìmhinn in 2007 agus ar vótáil an tAontas ar a shon in 2017.

Sa tsainordú chéanna, d’aithin an tAontas go bhfuil comharthaíocht dhátheangach ar aon dul le dea-chleachtas idirnáisiúnta a leagtar amach sa Chairt Eorpach um Theangacha Réigiúnacha nó Mionlaigh. Cairt a dhaingnigh Rialtas na Ríochta Aontaithe in 2001. Cuireann an Chairt in iúl go méadaíonn comharthaíocht dhátheangach feasacht ar theangacha mionlaithe agus go ndéanann feiceálacht mhéadaithe teangacha mionlaithe a normalú sa phobal.

Pictiúr: Sainordú Aontas na Mac Léinn i dtaobh comharthaíocht dhátheangach ar an champas.

Dúirt ardbhainistíocht na hOllscoile nach mór fanacht le creat reachtúil ón Choimisinéir Gaeilge nua-cheaptha sna sé chontae, Pól Deeds, sula ndéanann aon ghníomh i leith na comharthaíochta. Ní thosóidh Pól Deeds i ról úr an Choimisinéara go dtí an 13 Samhain. Ina ról mar Leas-Phríomhfheidhmeannach le Foras na Gaeilge, d’oibrigh sé le forais stáit thuaidh theas. Tá ráite ag Foras na Gaeilge faoi chás na comharthaíochta datheangaí ag Ollscoil na Banríona:

“Tá go leor den chleachtas is fearr luaite sa Chairt Eorpach agus níor chóir le fírinne go raibh institiúid phoiblí ar bith ag fanacht le treoir ón Choimisinéir Gaeilge — sin an chomhairle chéanna a thug muid don Roinn Bonneagair maidir leis an mhórstáisiún.”

Labhair NÓS le hOifigeach Feachtasaíochta an Chumainn Ghaelaigh, Eoghan Ó Conghaile, faoin chruinniú a bhí acu leis an Ollscoil.

“Tá bainistíocht na hOllscoile den bharúil nach bhfuil aon údarás poiblí chun tosaigh orthu i dtaca le ceist na teanga. Bhí atmaisféar diúltach sa chruinniú agus níor aithin siad ár ngearán go fíreannach, ag deimhniú nach ndéanfaidh siad aon rud go dtí go bhfuil orthu.

“Thug siad na samplaí ar fad seo faoin dóigh a soláthraíonn siad stuif don Ghaeilge, ach i mo bharúil ba mhian leo an teanga a choinneáil mar ghné chultúrtha, scannáin agus imeachtaí, an Ghaeilge a threorú sna seomraí ranga ’s sna céilithe, seachas plé léi mar theanga bheo bhríomhar a úsáideann formhór ár mballraíocht agus daoine eile gach lá mar phríomhtheanga.”

Ní seo a chéad uair ó 1997 a dhiúltaigh Ollscoil na Banríona comharthaí dátheangacha a chur in airde ar an champas. Is feachtas fadbhunaithe é seo ó baineadh na comharthaí in 1997 ach is in 2017 a tháinig borradh suntasach faoin fheachtas agus An Dream Dearg agus cumainn eile ar an champas ag tacú leis. Tá agóid ar son comharthaíocht dhátheangach feicthe lasmuigh de gheataí na hOllscoile beagnach gach bliain le hocht mbliana anuas.

Dúirt Eoghan Ó Conghaile go ndéanfar beart láithreach chun troid i gcoinne an chinnidh is déanaí seo:

“Tá sé ar intinn againn CCB a reáchtáil láithreach chun uasdátú a thabhairt do bhallraíocht an Chumainn Ghaelaigh agus do phobal na Gaeilge go forleathan. Trí phlé oscailte roghnóidh muid na chéad chéimeanna eile is oiriúnaí chun leanstan ar aghaidh. Is cinnte nach ngéillfidh muid in aghaidh an tseanmheoin seo ag an Ollscoil agus go leanfaidh an feachtas ar aghaidh go dtí go bhfuil siad sásta a ndualgaisí a chomhlíonadh.”

Fágann seo go bhfuil ceist mhór roimh bhainistíocht na hOllscoile maidir le cur chun cinn na Gaeilge ar an champas taobh amuigh de na seomraí foghlama amháin. Is léir go bhfuil bainistíocht Ollscoil na Banríona ag iarraidh freagracht ar bith a sheachaint agus éalú óna dualgais teangacha agus cultúr a chur chun cinn mar institiúid phoiblí acadúil.

The post ‘Clásal Éalaithe an Choimisinéara’ á úsáid ag Ollscoil na Banríona i leith comharthaí dátheangacha appeared first on NÓS.

Níos mó

dean-‘seo-linn’-ar-chamchuairt-na-taibhdheirce

Déan ‘Seó Linn’ ar chamchuairt na Taibhdheirce

Scríofa ag Conor Torboid ar 6 Samhain 2025. Curtha le Cultúr.

Mol an óige agus tiocfaidh sí. Foghlaim don óige an dóigh chun dráma a chruthú in aon lá amháin agus tiocfaidh tú abhaile le dhá chluais nua, tinneas cinn b’fhéidir, agus go hiomlán spreagtha ag aisteoirí beaga na Gaeilge.

Sin atá á dhéanamh ag na hamharclannóirí Neasa Ní Chuanaigh agus Cillian Ó Donnachadha i gcomhar leis An Taibhdhearc, Amharclann Náisiúnta na Gaeilge fá láthair. Chuir siad tús le camchuairt ar an 3 Samhain a mhairfidh go dtí an 21 Samhain. Tabharfaidh siad “cruthaitheacht agus comhoibriú isteach i seomraí ranga ar fud na Gaillimhe” i gceardlanna drámaíochta. Buailfidh siad isteach i mbunscoileanna i gcathair na Gaillimhe agus i gConamara chun daltaí a threorú tríd an phróiseas le dráma a chumadh in aon lá amháin.

Deir An Taibhdhearc go mbeidh deis ag gach rang ó bhun barr na scoileanna páirt a ghlacadh sna ceardlanna drámaíochta ‘Seó Linn’ agus a radharc gearr féin a chruthú. Ag deireadh an lae, tiocfaidh gach rang le chéile chun na míreanna a chum siad a léiriú. Déanfaidh sin go mbeidh seó iomlán á léiriú atá spreagtha ag na finscéaltaí faoi Scáthach, an trodaire Albanach a chuir oiliúint ar Chú Chulainn sa bhéaloideas.

Ealaíontóirí gairmiúla a dhéanfaidh an obair sna scoileanna agus a chruthóidh “eispéireas spraíúil bríomhar agus ionchuimsitheach i nGaeilge do pháistí”. Tá ‘Seó Linn’ saincheaptha le bheith fóirsteanach do na haoisghrúpaí atá ag glacadh páirte agus tabharfar deis a bheith ag obair ar chúl stáitse do dhaltaí nach bhfuil compordach píosa aisteoireachta a léiriú.

Póstaer na camchuairte leis An Taibhdhearc.

Dúirt Neasa Ní Chuanaigh, duine de na hamharclannóirí atá páirteach, “Mar ealaíontóir áitiúil ón Spidéal, táim ar bís Seó Linn a thabhairt go Cathair agus Contae na Gaillimhe, ach, go háirithe chuig scoileanna Chonamara.”

Leis an tionscadal seo, is í aidhm na Taibhdheirce ná dul i mbun oibre leis an chéad ghlúin eile d’aisteoirí sa Ghaeilge. Tugann Seó Linn deis do na daltaí scileanna cruthaitheachta a fhorbairt agus a fhoghlaim agus muinín a ardú ar fad trí mheán na Gaeilge.

Is é a dúirt Muireann Kelly, Stiúrthóir Ealaíne na Taibhdheirce, “Gach bliain déanaimid píosa nua oibre a léiriú sa phobal. Ba é ár bhfócas i mbliana ná dul i ngleic leis an gcéad ghlúin eile de chainteoirí óga Gaeilge, chun iad a spreagadh agus chun foghlaim uathu. Táimid ar bís a bheith ag obair le beirt ealaíontóirí atá lonnaithe i nGaillimh, ag forbairt an léiriúcháin seo, ionas gur féidir leis dul ar camchuairt i scoileanna i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht Chonamara, le tacaíocht ón Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail agus na Gaeltachta, agus ó Ealaín na Gaeltachta.”

Níl aon táille ná táille áirithinte ar na ceardlanna. Glacfar leis na háirithintí de réir mar a thig siad isteach agus acmhainneachta. Dearadh leabhar oibre i gcomhpháirt le múinteoirí bunscoile don tionscadal fosta ina bhfuil gníomhaíochta do gach aois. Is féidir léirithe spéise ó scoileanna ar mian leo páirt a ghlacadh a sheoladh chuig e.nichonchuir@antaibhdhearc.ie.

The post Déan ‘Seó Linn’ ar chamchuairt na Taibhdheirce appeared first on NÓS.

Níos mó

leabhar-nua-leis-an-dr-padraig-o-tiarnaigh-ar-shaothar-sheain-ui-eochaidh-le-seoladh-ag-an-oireachtas

Leabhar nua leis an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh ar shaothar Sheáin Uí Eochaidh le seoladh ag an Oireachtas

Scríofa ag Conor Torboid ar 31 Deireadh Fómhair 2025. Curtha le Leabhair.

(Grianghraf le Dúchas)

Reáchtálfar seoladh oifigiúil an tseachtain seo ag Éabhlóid in ICC Bhéal Feirste don leabhar úr Cloch in Áit an Charnáin leis an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh. Faoi shaothar agus faoi shaol an bhailitheora béaloidis Seán Ó hEochaidh atá an leabhar, agus aistear fada taighde déanta ag Ó Tiarnaigh ar an Chonallach.

An tOllamh Fionntán de Brún a sheolfaidh an leabhar mar chuid de chlár Oireachtas na Samhna ag 14:00 Dé Sathairn. Thairis sin, beidh amhránaíocht ann le Bláithín Mhic Cana agus giota aithriseoireachta le Shane Ó Curraighín fosta.

Sa leabhar seo, caitheann an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh “solas úr ar shaothar saoil Uí Eochaidh” trí imscrúdú a dhéanamh ar a dhialanna pearsanta agus ar a bhailiúcháin ó cheantracha éagsúla in Éirinn.

Is “léitheoireacht riachtanach é an leabhar seo do scoláirí béaloidis” agus feicfidh tú go bhfuil léitheoireacht riachtanach againn féin sula seolfar an leabhar amárach. Shuigh NÓS leis an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh le Cloch in Áit an Charnáin a phlé, chomh maith leis an dáimh atá aige le Teileann, agus na nithe a chuir iontas air le linn a thaighde.

Conor Torbóid: Cén fáth ar thug tú faoi dhíriú ar shaol Sheáin Uí Eochaidh sa leabhar seo? Is as Ard Mhacha duitse ach tuigim go bhfuil dáimh láidir agat le Teileann.

Pádraig Ó Tiarnaigh: Thug mé mo chéad chuairt ar an Ghaeltacht i samhradh 2001 agus is i dTeileann a thit mé i ngrá leis an teanga. Is ann a d’fhoghlaim mé faoin Ghaeilge, faoin bhéaloideas, faoi na seanscéalta, na nathanna cainte agus an amhránaíocht, ó mhuintir na háite agus go leor de na múinteoirí iontacha a bhí ag teagasc i gColáiste Aoidh Mhic Bhricne thar na blianta. Do na mílte daoine a thrasnaigh doirse an Choláiste, tuigfidh siad go bhfuil rud éigin draíochtúil faoin cheantar, agus fágann sé rian speisialta orainn. I mo chás féin, threoraigh m’eispeiraas Gaeltachta mé i dtreo dhialanna Sheáin Uí Eochaidh, an fear a bhí freagrach as béaloideas an cheantair, agus béaloideas iomlán an chontae a thaifead agus a chur i dtaisce do na glúnta atá fós le teacht.

Cén dóigh a ndeachaigh saothar Uí Eochaidh i gcion ortsa roimh agus le linn scríobh an leabhair?

Bhailigh Ó hEochaidh an t-uafas ábhair. Ón seanchaí Niall Ó Dubhthaigh ón Bhealtaine, Gort a’ Choirce, meastar gur thaifead sé breis agus 750 eiteán uaidh ar an Ediphone, agus gur thras-scríobh sé breis agus milliún focal de lámh ó na céirníní sin. Agus níl ansin ach sampla amháin. Ó Anna Nic a’ Luain sna Cruacha Gorma, bhreac sé síos na céadta amhrán agus seanchas uaithi. Ach tríd sin ar fad, measaim gur i scríbhinní Sheáin féin, ina dhialann laethúil, a fhaightear an léargas is úire agus is ionraice ar an Chonallach i mbun oibre. Cé gur chaith sé beagnach leathchéad bliain ag bailiú béaloidis, níor choinnigh sé an dialann ach idir 1935 agus 1948, aon cheathrú den tréimhse a chaith sé i mbun gnó. Sa tréimhse bheag ama sin, scríobh sé ina leabhar nótaí beagnach 4,000 leathanach dialainne. Feidhmíonn sin mar mhonalóg aonair, mar thráchtaireacht bheo ar stair shóisialta agus chultúrtha na Gaeltachta ag an am. Le breis agus 15 bliain anuas chuaigh mé ar thoraíocht taisce sna leathanaigh sin. Is é an leabhar seo toradh an tsaothair sin.

Ceapadh Ó Eochaidh mar Uachtarán an Oireachtais in 1989, an bhfuil tionchar ar bith aige seo ar an dóigh a mothaíonn tú faoin leabhar a sheoladh ag an fhéile i mbliana?

Tá rud éigin iontach speisialta faoin leabhar seo a sheoladh ag an Oireachtas agus i mBéal Feirste. Ar ndóigh, ceapadh Seán mar Uachtarán an Oireachtais nuair a reachtaládh an fhéile i nGleann Cholm Cille in 1989, agus tá pictiúr iontach againn sa leabhar de Sheán agus é le hUachtarán na hÉireann, an Dr. Pádraig Ó hIrghile, i nGleann ag an Oireachtas. Dúirt sé go minic go raibh sé millteanach sásta a bheith molta agus ceaptha don ról an bhliain sin. Roimhe sin, fosta, thóg sé leis baicle seanchaithe go dtí an tOireachtas i mBaile Átha Cliath in 1945 agus 1946. Tá na míreanna ó dhialanna Sheáin a chuireann síos ar na turais sin curtha i gcló sa leabhar seo. Bhain scríbhinní Sheáin féin ar théarmaí feirmeoireachta an chéad duais i gComórtas Chuimhne an Mháirtínigh ag an Oireachtas in 1945, agus i measc na ndaoine a thóg sé leis, fuair Micí Phadaí Bháin Ó hIghne, as Teileann, an chéad áit sa scéalaíocht.

Ach bhí baint eile ag Seán le Béal Feirste, thaisteal sé go Béal Feirste in Eanáir 1945 chuig Dáil Mhór Chomhaltas Uladh mar ionadaí áitiúil agus an Coláiste Samhraidh i dTeileann á shocrú. Ina dhiaidh sin, thug sé léacht chlúiteach ‘An Seanchas Beo’ sa Chumann Chluain Árd in 1956, agus chaith sé ocht mbliana mar aoiléachtóir ócáideach béaloidis agus mar oide páirtaimseartha In Ollscoil na Banríona faoi stiúir Heinrich Wagner.

Beidh sé iontach domsa an leabhar a thabhairt ar ais go Teileann agus le cuidiú Dé beidh deis againn seoladh a dhéanamh sa Choláiste ansin go luath.

Ar chuir cuid ar bith den bhéaloideas nó den taighde a rinne tú féin don leabhar iontas ort? Nó mothúchán spéisiúil ar bith eile?

Tá neart scéalta suimiúla, seoda beaga, fite fuaite fríd an leabhar, bíodh sin cuairt Walt Disney ar an Choimisiún Béaloideasa, nó na Naitsithe a tháinig go Seán i dTeileann, nó an t-achrann a chothaigh dream Sasanach, The Picture Post, sa cheantar in 1947. Is é an rud is fearr faoi thaighde mar seo, go háirithe le dialanna agus comhfhreagras eile, go bhfaigheann an t-údar deis am a chaitheamh i mbróga an duine féin. Agus mar thaighdeoir, mar fhear teanga, mar dhuine a bhfuil grá mór agam don Ghaeltacht, thug sé deis dom a bheith sáite i litríocht an phobail agus na buaicphointí a chur os comhair an domhain mhóir.

Beidh Cloch in Áit an Charnáin ar fáil sna siopaí leabhair gan mhoill. Thig tuilleadh eolais a fháil ar an leabhar anseo.

The post Leabhar nua leis an Dr Pádraig Ó Tiarnaigh ar shaothar Sheáin Uí Eochaidh le seoladh ag an Oireachtas appeared first on NÓS.

Níos mó

agallamh-le-haine-walsh-ar-eacht-an-chiste-craoltoireachta-gaeilge-ag-na-gradaim-chumarsaide

Agallamh le hÁine Walsh ar éacht an Chiste Craoltóireachta Gaeilge ag na Gradaim Chumarsáide

Scríofa ag Conor Torboid ar 30 Deireadh Fómhair 2025. Curtha le Meáin.

Bronnadh Gradaim Chumarsáide an Oireachtais i Halla na Cathrach i mBéal Feirste aréir os comhair slua mór Gael a bhí ar an tsearmanas i bpearsa agus na Gaeil ar fad a bhí ag féachaint ar an oíche ar líne.

Chuir an láithreoir raidió Lynette Fay an oíche i láthair agus an tAire Forbartha Tuaithe agus Pobail agus Gaeltacht Dara Calleary TD a bhronn lóchrainn áille an Oireachtais ar na buaiteoirí.

Bhuaigh Crá le Fíbín Media gradam ‘Sraith Teilifíse na Bliana’ agus Aontas le Púca Pictures a thug ‘Scannán na Bliana’ abhaile leo. ‘Tús Áite’ ar RTÉ Raidió na Gaeltachta a bhain ‘Sraith Raidió na Bliana’ agus Dónall Mac Ruairí galánta ar bronnadh ‘Pearsa Raidió na Bliana’ air as a chuid oibre ar Raidió na Gaeltachta.

Bronnadh Gradam Speisialta 2025 ar Raidió Fáilte as an éacht iontach atá déanta ag a chraoltóirí agus a iriseoirí ó chuir leithéid Gearóid Ó Cairealláin na chéad síolta. Ghlac Bainisteoir an Stáisiúin, Cillian Breatnach, leis an Ghradam ar stáite in éineacht le Fergus Ó hÍr, Eoghan Ó Néill agus Mary Claire Nic Uilliam.

Fógraíodh breis agus seachtain ó shin go mbeadh Buaic-Ghradam Cumarsáide an Oireachtais á bhronnadh ar an Chiste Craoltóireachta Gaeilge ag Scáileán Thuaisceart Éireann. Maoiníonn an Ciste Craoltóireachta Gaeilge an iliomad tograí Gaeilge idir shraitheanna teilifíse, scannáin, chláracha faisnéise agus níos mó.

Bhí an deis againn labhairt le Príomhoifigeach an Chiste Craoltóireachta, Áine Walsh, faoin dul chu cinn atá déanta ag an Chiste, an dóigh a mothaíonn siad faoin bhua, agus an todhchaí roimh mheáin na Gaeilge.

Conor Torbóid: Tá an Ciste Craoltóireachta Gaeilge ar an fhód 20 bliain i mbliana, rinne sibh ceiliúradh air sin i Halla na Cathrach i mí an Mhárta. Bhí cúpla bliain thar a bheith gnaitheach agaibh idir KNEECAP, Crá agus tuilleadh eile. Cad é mar a mhothaíonn sibh agus am bronnta an Bhuaic-Ghradaim ag druidim linn?

Áine Walsh: Táimid iontach bródúil as an mhéid atá bainte amach ag an Chiste le scór bliain anuas agus is onóir mhór é an t-aitheantas seo a fháil ón Oireachtas. Ar ndóigh is gradam é don earnáil ar fad agus an dul chun cinn atá déanta le 20 bliain anuas.

Cén ról atá ag an CCG san earnáil 20 bliain ó bunaíodh é? Agus, leis sin, tá an CCG ag tacú le hábhar físe Gaeilge le tamall, cad atá de dhíth ar an Chiste le bogadh chun cinn?

Bunaíodh an CCG le dhá aidhm —le hábhar físe d’ardchaighdeán a chur ar fáil do lucht féachana an tuaiscirt le béim ar leith ar chanúint Uladh agus le hearnáil léiriúcháin Ghaeilge an tuaiscirt a chur chun cinn. Leathnaigh muid cúraimí an CCG amach le hábhar fuaime, ábhar digiteach agus ábhar oideachais a mhaoiniú le roinnt blianta anuas. Táimid ag cur béim níos mó fosta le cúpla bliain anuas ar mhaoiniú do dhrámaíocht, do bheochan, agus d’fhadfhaisnéis, ábhar atá níos daoire ach a bhfuil saol níos faide aige agus deis ann a bheith léirithe ag margaí agus féiltí chomh maith leis an chraoladh ar na cainéalacha.

Reáchtálann muid réimse de chúrsaí oiliúna agus scileanna ag brath ar cad atá de dhíth ón earnáil — ó chúrsaí bliana ina mbíonn oiliúnaithe lonnaithe le comhlachtaí go gearrchúrsaí atá dírithe ar scil ar leith. Mar is foireann bheag muid, táimid airdeallach ar mhiantaí na hearnála agus tá an tsolúbthacht againn rudaí a chur ar bun nó a athrú ag brath ar na miantaí sin.

An bhfeiceann tú féin athrú ar bith san earnáil nó ó thaobh treochtaí de ó thosaigh tú leis an Chiste Craoltóireachta Gaeilge?

Déarfainn gurb é an t-athrú is mó atá feicthe agam ná go bhfuil caighdeán na smaointe agus an ábhair atá á léiriú ag an earnáil i bhfad níos airde ná mar a bhí riamh. Léiriú ar aibíocht na hearnála is dóigh liom.

Ó thaobh treochtaí de, an rud is suntasaí ó thaobh lucht féachana de ná gur cuma leo faoi na fotheidil. Ní bac iad a thuilleadh ach rud a ghlacann lucht féachana idirnáisiúnta leis gan stró, rud atá iontach d’ábhar s’againne!

An bhfuil aon ‘favs’ ar bith agat féin ón 18 mbliana atá caite agat leis an Chiste?

Ní fhéadfainn sin a fhreagairt! Ach ceann de na rudaí a chuireann gliondar croí orm i gcónaí ná nuair a fheicim daoine a tháinig tríd na scéimeanna oiliúna s’againn ag dul chun cinn, ag scríobh, ag stiúradh, ag léiriú ábhair a bhfuil clú idirnáisiúnta air. Sin an fáth gur bunaíodh an Ciste.

Cad leis a bhfuil tusa ag súil sa todhchaí? Tá an oiread ábhar agus scéal clúdaithe agaibh go dtí seo, cad ba mhaith leatsa a fheiceáil amach anseo?

Táim ag iarraidh go mbeadh muid ábalta tacú le, ar a laghad, sraith drámaíochta amháin in aghaidh na bliana ionas go mbeidh feithicil rialta ann le talann ó thuaidh a fhorbairt sna réimsí ar fad — taobh thiar agus os comhair an cheamara.

Ba bhreá linn a bheith ábalta tacú le níos mó tograí iontacha, is minic a bhíonn orainn rudaí a dhiúltú mar gheall ar easpa airgid, mar sin de bheadh níos mó maoinithe iontach, don earnáil agus ar ndóigh don lucht féachana fosta.

Thig liosta iomlán na mbuaiteoirí a fháil ar chuntas Instagram an Oireachtais.

The post Agallamh le hÁine Walsh ar éacht an Chiste Craoltóireachta Gaeilge ag na Gradaim Chumarsáide appeared first on NÓS.

Níos mó

sceal-chailleach-an-uafais-deanta-ag-leitheidi-an-dup-den-chomharthaiocht-dhatheangach

Scéal chailleach an uafáis déanta ag leithéidí an DUP den chomharthaíocht dhátheangach

Scríofa ag Conor Torboid ar 13 Deireadh Fómhair 2025. Curtha le Gníomhaíochas, Teanga.

Fógraíodh inniu go dtacaíonn naonúr as gach deichniúr daoine a ndearnadh suirbhé orthu i mBéal Feirste le comharthaíocht sráide dhátheangach lasmuigh den Cheathrú Ghaeltachta. D’fhoilsigh Conradh na Gaeilge an taighde nua inniu an 13 Deireadh Fómhair tar éis do Chomhairle Cathrach Bhéal Feirste sonraí nua aischothaithe a roinnt.

Ritheadh polasaí ag an chomhairle in 2022 a d’athraigh an próiseas iarratais faoi choinne comhartha sráide dátheangach. Faoin pholasaí úr, ní theastaíonn tacaíocht ach ó 15% de chónaitheoirí na sráide. Chomh maith leis sin, dhearbhaigh an polasaí go gcuirfí comharthaí dátheangacha ar shráideanna sa Cheathrú Ghaeltachta gan próiseas iarratais. Go dtí seo, dearbhaíodh 536 sráid; 244 acu dearbhaithe ag Coiste na bPobal agus na nDaoine sa Chomhairle, agus 292 a dearbhaíodh faoi Scéim na Ceathrún Gaeltachta.

Nuair a amharctar ar iomlán na sráideanna a fuair comharthaíocht sráide dhátheangach, seo iad torthaí an taighde:

– San iomlán, ní raibh ach 2.9% de chónaitheoirí thar an 536 sráid a ceadaíodh a chuir i gcoinne comhartha.

– Ar 76% den 536 sráid, níor chuir oiread is cónaitheoir amháin i gcoinne (409 as 536 sráid).

– Thar gach ceann den 536 sráid, ní raibh mórámh de chónaitheoirí i gcoinne ar oiread is sráid amháin (0/536).

– Ar an meán, bhí meán-fhreasúra sráide de 1.7% thar 536 sráid a chuir i gcoinne.

Seo iad na torthaí nuair a bhaintear sráideanna a ceadaíodh faoi Scéim na Ceathrún Gaeltachta:

– San iomlán, chuir 9 as gach 10 a d’fhreagair an suirbhé in iúl gur thacaigh siad leis an chomharthaíocht dhátheangach.

– Ar bhreis agus 96% de shráideanna (235/244), thacaigh níos mó daoine ná mar a chuir i gcoinne sna freagraí a fuarthas.

– Ar níos mó na leath de na sráideanna sin, níor chuir oiread is cónaitheoir amháin i gcoinne (133/244; 54%).

– San iomlán, ní raibh ach 3.9% de chónaitheoirí thar an 244 sráid sin i gcoinne na comharthaíochta dátheangaí.

Tagann na torthaí seo cúpla lá i ndiaidh léirsithe lasmuigh de Halla na Cathrach i mBéal Feirste Dé hAoine an 10 Deireadh Fómhair. Chruinnigh breis agus 100 Gael ar Shráid Chichester chun cur in éadan bagairtí ó dhílseoirí go ndéanfar ionsaí ar veaineanna agus ar oibrithe má chuirtear brandáil dhátheangach ar chulaith agus ar threalamh na Comhairle faoi pholasaí nua ar glacadh leis le déanaí.

Bhí daltaí de chuid Scoil an Droichid, Bhunscoil an tSléibhe Dhuibh, Ghaelscoil na bhFál, agus Choláiste Feirste le feiceáil ag an léirsiú chomh maith le baill foirne ó Fhóram na nÓg, Glór na Móna, Conradh na Gaeilge agus roinnt daoine eile ón phobal.

Labhair NÓS le Cuisle Nic Liam ó An Dream Dearg faoi thábhacht an pholasaí úir agus tionchar an léirsithe ar an phobal,

“Tá mé thar a bheith bródúil. Atmaisféar iomlán ceiliúrtha a bhí ann. Sílim mar phobal, in amanna, go mbíonn drogall orainn stop agus machnamh a dhéanamh ar an mhéid atá bainte amach againn agus sin trasna na hearnála. Throid siad go dúthrachtach ar son an pholasaí seo ar feadh na mblianta. Ní hamháin sin ach nuair a bhí gach próiseas comhairliúchán ann, shuigh siad, thug siad a n-am agus d’fhreagair siad é. Ar bhealach is leo an bua seo. Go raibh maith ag na polaiteoirí comhairleoirí ar fad a sheas linn cinnte, ach níl aon amhras gur le pobal na Gaeilge agus le pobal níos leithne Bhéal Feirste seo.

“Tá fearadh na fáilte roimh dhuine ar bith tabhairt faoin Ghaeilge a fhoghlaim, ní chuirfidh an polasaí seo isteach ná amach ar dhuine ar bith a bhfuil Gaeilge acu nó nár mhaith leo plé leis an Ghaeilge. Bímis soiléir faoi sin. Rachaidh an polasai seo bealach fada ag cruthú comhionannas teanga agus tá sin thar am do phobal atá faoi bhláth go mor sa phobal agus sa chathair seo.”

Labhair NÓS le Rossa agus Cónall ó Bhunscoil an tSléibhe Dhuibh faoin fáth a raibh siad ann agus cad é mar a mhothaigh siad. An freagra a thug siad: “Tógtha. Dearg le Fearg. Ba mhaith linn an Ghaeilge ar ár gcomharthaí!”

Mol an óige agus tiocfaidh sí. Spreag an óige agus tiocfadh an todhchaí!

The post Scéal chailleach an uafáis déanta ag leithéidí an DUP den chomharthaíocht dhátheangach appeared first on NÓS.

Níos mó

tubaiste:-scaoileadh-fear-i-gcarna…-agus-cuan-de-burca-a-rinne-e!

TUBAISTE: Scaoileadh fear i gCarna… agus Cúán de Búrca a rinne é!

Scríofa ag Conor Torboid ar 25 Meán Fómhair 2025. Curtha le Ceol.

Le blianta beaga anuas tá fás agus forbairt nach beag tagtha ar an cheol Gaeilge agus ar an hip-hap Gaeilge go háirithe. Agus na forbairtí seo ag léiriú a chomhaimseartha agus a tharraingtí agus atá an teanga, tá an iliomad téamaí le plé sa cheol Gaeilge ar na saolta seo. Drugaí, gnéas, loitiméireacht, aiteachas fiú! Ach i measc na bhforbairtí seo, i measc na dtéamaí gránna truaillitheacha seo, tá Cúán de Búrca agus hhH (Rob Mulhern) ag caomhnú an traidisiúin leis an téama is Gaelach dá bhfuil ann – an BÁS!!

Ar an 5 Meán Fómhair d’eisigh an dísreach ceolmhar an chéad singil leo ‘I Shot a Man in Carna’. Eachtraíonn liricí Chúáin scéal ina maraíonn sé fear i gCarna (agus i mBearna? Fear torthúil!) ionas go dtig leis féachaint air ag fáil bháis. Tugann an dúnmharú seo pléisiúr de chinéal éigin do Chúán, a luann “capall iarainn, capall fireann ag crith faoi mo ghabhal” ar an traic. Salachar!

Cé go ndeir sé gur aistear mothúchánach Chúáin é seo i ndiaidh dó fear a mharú, braithim go léiríonn na liricí gur casta na mothúcháin seo. Seans nach diúltach ná dearfach iad na mothúcháin úd ar chor ar bith.

Tá Rob Mulhern ag cumadh agus ag casadh ceoil le blianta anois idir tograí le Súil Amháin, Arn, amhránaithe eile fud fad na hÉireann, agus tograí neamhspleácha faoina ainm eile hhH, a fhoghraítear trí ‘aye’ a rá agus tú ag tarraingt anáil isteach.

Idir seit ag Féile na Gealaí, seit ag Bród na Gaeltachta, gig ag An Stiúideo Rúnda i mBéal Feirste, agus a gcéad seó eile ag Dorn San Aer, labhair NÓS leis an bheirt bhoc le déanaí faoina n-aistear leis an cheol, leis an t-amhrán seo go sonrach, agus faoi chomhoibriú ar bith sa todhchaí.

Conor Torbóid: A Chúáin, tá aithne ag pobal na Gaeilge ar líne ort as na scigí greannmhara a phóstálann tú, as do chlár raidió féin ar Raidió na Life, agus as roinnt tograí eile déanta agat. Cad é mar a mhothaíonn sé anois go bhfuil an singil agus an físeán eisithe agat?

Cúán de Búrca: Braitheann sé go hiontach go bhfuil mo chéad singil amuigh sa domhan mór anois. Théis gur theip ar mo chuid iarrachtaí le banna ceoil a chur le chéile i m’óige, shíl mé nach mbeinn i mo cheoltóir ariamh, ach tá mé fillte ar an aisling sin anois agus mo cheol féin á eisiúint agam!

CT: Agus hhH, cad é mar a bhí an próiseas cruthaitheach agus an ceol á chumadh agat. Ar spreag Cúán fuaimeanna áirithe nó an raibh fuaimdhreach ar leith ar intinn agat a d’oirfeadh dó?

hhH: Ceist mhaith! Táim ag gabháil don cheol tíre outsider le fada anois. Tríd an dianghlasáil, bhí mé ag gabháil 91 ag éisteacht le ceol Cajun, na taifid is sine atá ar fáil de Jolie Blon, mar shampla. Bhínn ag rip-eáil an-chuid stuif éagsúil a bhí ar fáil ar Soulseek agus mé whacked gach lá. In 2020, bhí tú in ann iompar amach deas saor a fháil agus bhí an chóisir ag gabháil 24/7. (God bless an dianghlasáil).

Grianghraf: Ealaín chlúdaigh ‘I Shot a Man in Carna’ le Cúán de Búrca & hhH.

Tá bailiúchán mór ceoil ó chultúir agus grúpaí cráifeacha agam faoi láthair. D’úsáid mé a leithéid sin chun ‘I Shot a Man in Carna’ a dhéanamh. Tá fuaim scáinte sheanaimseartha ag an cheol uilig ó na 60idí a thaitníonn go mór liom; an bealach céanna atá sé le m’intinn féin faoi láthair. Mar sin de, bím á shampláil go rialta, mar tá an ceol tíre mar chuid mhór de mo DNA anois. Tá sé tábhachtach go ngoideann muid ár gcuid samplaí ó dhaoine bána mar athrú fosta – is é ceol tíre ceol an Scotch-Irish nó an Ulster Scot; is linne é!

An rud diamhair faoin togra seo: tá mise agus Cúán ar aon intinn faoi cheol tíre agus seanstuif agus d’oibrigh achan rud amach, tháinig achan rud le chéile go hiontach gasta. Táimse iontach Gen-Z-each i m’intinn mar tá mé ag scrolláil ó bhí 2007 ann. Tá ár gcuid nósanna sórt mar an gcéanna ins an dóigh seo maidir le fealsúnacht agus dearcadh. Mark Fisher srl. So… oibríonn an caidreamh seo. Tá téamaí craiceáilte againn.

CT: Cad é mar a tháinig an comhoibriú seo chun cinn ar an chéad dul síos?

CdB: Chas mé le Rob an chéad lá ariamh ag Gradaim NÓS beagnach dhá bhliain ó shin. Bhí mé ag cur agallamh air thar ceann Bloc TG4 ach réitíomar go maith le chéile agus d’fhanamar i dteagmháil le chéile. Bhí an-mheas agam ar cheol Rob ó d’éist mé leis an EP Shammen a d’eisigh sé féin agus Súil Amháin.

Tá mé ag déanamh filíocht ó bhéal le tamall fada anuas, agus tá stíl an-rithimiúil agam, ach níor rith sé liom tabhairt faoin rapcheol go dtí gur sheol Rob téacs agam ag fiosrú an mbeadh suim agam comhoibriú leis ar rian hip-hop. Chuaigh mé suas go Béal Feirste agus thaifeadamar ár gcéad amhrán le chéile. Tá roinnt eile cruthaithe againn ó shin a bheidh muid ag eisiúint amach anseo!

CT: Cad é a spreag ábhar an amhráin?

CdB: Cosúil le Rob, is breá liom an seancheol tíre. Sheinn mo dhaid go leor Johnny Cash nuair a bhí mé i mo ghasúr agus bhí an líne ’I shot a man in Carna’ ag preabadh timpeall i m’intinn le blianta. Nuair a sheol Rob an buille chugam, bhí a fhios agam láithreach gurbh é sin mo dheis le rud buachaillbhóach a scríobh. Chuir an buille ceol Ennio Morricone i gcuimhne dhom, ar nós na spaghetti westerns sna 60idí. Theastaigh uaim rud éicint craiceáilte a scríobh, a shamhlú go raibh mé i mo rógaire, i mo ghunnadóir, agus rith mé leis an téama sin.

CT: Cén fáth ar roghnaigh seo mar an chéad singil comhoibrithe eadraibh?

CdB: Ba léir gur thaitin an fonn leis an slua nuair a rinneamar ceol beo le chéile, agus mar sin, shíleamar go gcuirfeadh muid an crowd pleaser amach i dús báire!

CT: An mbeidh aon rud eile le teacht uaibh sa todhchaí?

CdB: Tá dornán amhrán scríofa againn le chéile, agus b’fhéidir trí cinn taifeadta agus réidh le dul, mar sin de beimid ag eisiúint a thuilleadh amhrán go luath.

Lean muid beirt ar Insta (cuan.deburca & hhh_music__) , ceannaigh an singil ar Bandcamp, sruthaigh é cibé áit a n-éisteann tú le do chuid ceoil agus tar go dtí ár gcéad ghig eile ag Dorn San Aer!

The post TUBAISTE: Scaoileadh fear i gCarna… agus Cúán de Búrca a rinne é! appeared first on NÓS.

Níos mó

nior-“dhia-rithe”-colacha-a-bhi-i-gceannas-ar-eirinn-5500-bliain-o-shin

Níor “dhia-ríthe” colacha a bhí i gceannas ar Éirinn 5500 bliain ó shin

Scríofa ag Conor Torboid ar 27 Meitheamh 2025. Curtha le Chonradh, Cultúr.

An scéal is déanaí ó Éirinn na Clochaoise…

Níor “dhia-ríthe” colacha a bhí i gceannas ar Éirinn 5500 bliain ó shin mar a creideadh go dtí seo. Maíomh roimhe seo gurb as fear ar shiblíní nó lánúin tuismitheora-linbh iad a thuismitheoirí a tháinig blúirín blaoisce a baineadh as an talamh sa tuama Neoiliteach i mBrú na Bóinne.

Nuair a thángthas ar dhaoine muinteartha leis i dtuamaí eile cóngarach don tséadchomhartha, cheap taighdeoirí go raibh smacht ag scothaicme cholach ar Éirinn fadó. Cuireadh i gcomparáid le ríshleachta nó “dia-ríthe” a raibh nósanna colacha acu amhail farónna na hÉigipte ársa agus ceannasaithe Impireacht na nInceach.

Caitheann taighde nua a foilsíodh san iris Antiquity amhras ar an teoiric seo go raibh caidrimh cholacha ag ríthe agus daoine eile a dtángthas orthu anseo. Dúirt seandálaithe ón Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath nár aimsíodh aon chaidreamh colach eile in Éirinn ná sa Bhreatain ón tréimhse Neoiliteach agus nach bhfuil mórán fianaise ann gurbh ann d’ionphórú san Eoraip réamhstairiúil ach oiread.

Is sine Brú na Bóinne ná Stonehenge agus Pirimidí Giza agus creidtear gur thóg pobal feirmeoirí a mhair i nGleann na Bóinne 5000 bliain ó shin é. Rinneadh anailís ar bhlúirín blaoisce ó 3340RCR—3020RCR agus thángthas ar shampla neamhchoitianta d’ionphórú. Dá bharr seo, maíomh in 2020 gur cheannasaí ardaicme é, ar tugadh “dia-rí” air.

Anois deir taighdeoirí nár aimsíodh go leor fianaise a thugann le fios gurbh ann do “rí” nó aon ríshliocht ag Brú na Bóinne.

“Is cinnte gur roghnaíodh daoine le haghaidh adhlactha i dtuamaí pasáiste – ní chuirtear an pobal ar fad sna séadchomharthaí seo. Níl a fhios againn na cúiseanna taobh thiar den roghnúchán seo áfach, ná an chúis ar ceapadh gur speisialta iad,” a dúirt an seandálaí Jessica Smyth.

Creideann taighdeoirí gur bhraith na teoiricí a léiríodh in 2020 ar chomparáidí mí-oiriúnacha le sochaithe eile ina raibh ciorrú coil le fáil sna teaghlaigh ceannais amháin agus a thug neamhaird ar an fhéidearthacht gurbh ann dó i bpobail chosmhuintire.

“Ní féidir talamh slán a dhéanamh de gur dhuine den scothaicme é toisc sampla amháin de chiorrú coil, gan trácht ar ordlathas sóisialta ar leith,” a scríobh eolaithe.

Maíonn taighdeoirí gur dóiche gur daoine a raibh gaol i bhfad amach eatarthu atá sna tuamaí ag Brú na Bóinne seachas dlúthghaol a bheith acu. Deir eolaithe nach ginealach amháin a d’imir tionchar ar na cleachtais adhlactha.

“Tá samplaí iontacha againn de shéadchomharthaí in áiteanna eile san Eoraip ina bhfuil tuismitheoirí, páistí, seantuismitheoirí. Tá an cineál fianaise ADNa (aDNA) seo i bhfad níos cosúla le ginealach nó ríshliocht. Ní fheicimid fianaise de seo i dtuamaí pasáiste Éireannacha,” arsa an Dr Smyth.

Tá seandálaithe ag éileamh tuilleadh staidéar ionas go dtuigear na struchtúir agus gníomhaíochtaí sóisialta a bhí ag na pobail a thóg agus a d’úsáid an Brú.

“Níl aon chiall le leanúint ar aghaidh ag díriú ar cheannasaíocht aonair amháin in Éirinn agus in áiteanna eile sa tréimhse Neoiliteach, nuair nach leor an fhianaise i dtaobh na rudaí a mhaítear. Buanaíonn sin a miotas gur fhir thábhachtacha amháin a bhí gníomhach go sóisialta agus déanann sé beag is fiú den chomhghníomhaíocht san am atá caite,” a dúirt taighdeoirí.

The post Níor “dhia-ríthe” colacha a bhí i gceannas ar Éirinn 5500 bliain ó shin appeared first on NÓS.

Níos mó

premiere-spreaguil-greannmhar-‘an-ghig-mhor’

Première spreagúil greannmhar ‘An Ghig Mhór’

Scríofa ag Conor Torboid ar 11 Meitheamh 2025. Curtha le Ceol, Chonradh, Teilifís.

“Is sraith shiamsúil úrnua í An Ghig Mhór a dhéanann ceiliúradh ar an lúcháir a bhaineann bannaí as a gcéad ghig a chur ar siúl ina mbaile féin,” a deir Ochtó4 Productions faoin chlár teilifíse ceoil a thosaigh Dé Luain an 9 Meitheamh.

Sa tsraith seo, feicfear amhránaithe mór le rá de chuid na hÉireann ag tabhairt lámh chuidithe do cheoltóirí óga agus bannaí nua ar mhaith leo an stáitse a bhualadh agus Páirc an Chrócaigh a dhíol amach. Roimhe sin áfach, b’fhearr i bhfad gig mhór ina mbaile dúchais féin. Sin áit a dtagann an clár isteach…

Tacóidh na meantóirí seo, mar atá Eve Belle, Krea, Tebi Rex, Rónán Ó Snodaigh agus John Spillane, leis an phróiseas ar fad — ionad a chur in áirithe, bolscaireacht a dhéanamh don ghig agus, faoi dheireadh, na ticéid a dhíol.

Grianghraf: The Donnys. (Creidmheas: Ochtó4 Productions/RTÉ)

Craoladh an chéad eipeasóid den tsraith oíche Luain, eipeasóid inar tháinig an t-amhránaí is scríbhneoir as Corcaigh John Spillane i gceannas ar bhanna rac-cheoil déanta de bhuachaillí óga, The Donnys. Luann John sa chlár gur thosaigh sé a chéad ghrúpa ceoil agus é 16 bliain d’aois agus go bhfuil sé ag dul don cheol ar bhonn lánaimseartha le 43 bliain anois.

Tá The Donnys — Ethan, Drenno, Niall agus Eoghan — lonnaithe i gCill Chainnigh agus tá siad ag casadh amhrán i stíl na 70idí le cúpla bliain anuas. Is breá leo Led Zeppelin, Thin Lizzy, agus “glórmhar” is é an focal a ritheann le daoine nuair a luaitear an banna.

Taispeántar físeán ceoil de chuid The Donnys do John agus deir sé go gcuireann na leaideanna óga Rory Gallagher i gcuimhne dó chomh maith lena chéad bhanna ceoil féin Bootlace.

Ba ghreannmhar an rud é laoch ceoil ar nós John Spillane a fheiceáil ag iarraidh comhairle a chur ar na buachaillí óga seo, agus na buachaillí céanna ag déanamh neamhaird de. Nuair a mholann John an t-ionad Cleere’s, ní cheapann an banna go bhfuil an áit mór go leor. B’fhearr le John póstair a thabhairt do dhaoine atá amuigh ag siúl, deir na gasúir nach bhfeicfidh a dtacaithe iad óir feiceann siad gach rud a bhaineann leo ar líne.

Grianghraf: Hannah B & Eve Belle. (Creidmheas: Ochtó4 Productions/RTÉ)

Faoi dheireadh, áfach, tá an banna agus John ar aon intinn. Tá siad ag scaipeadh na bpóstaer, tá na ticéid á ndíol acu, agus eagraíonn John agallamh raidió dóibh ag an stáisiún áitiúil KCLR.

Fágfaidh mé an chuid eile den chlár fút féin nó tá sé le fáil anseo ar RTÉ Player.

Craolfar an clár ar an Luan go ceann cúig seachtaine eile. I ndiaidh The Donnys, beidh an t-amhránaí is scríbhneoir Hannah B agus a banna as Gaoth Dobhair le cluinstin, chomh maith leis Na hEasógaí as Conamara, na puncracairí as Léim an Bradáin The Hex, Coolbay as Contae Laoise agus Leevy as Gaeltacht Mhúscraí. Cé nach bhfuil ach aon eipeasóid amháin craolta go dtí seo, is sraith spreagúil í An Ghig Mhór atá ag cur chun cinn an chéad ghlúin eile d’amhránaithe na hÉireann agus tig leis sin greann agus tuilleadh eile.

The post Première spreagúil greannmhar ‘An Ghig Mhór’ appeared first on NÓS.

Níos mó

ailleacht-shiorai-an-cheoil-eireannaigh-‘ar-foluain’-le-john-tracey-&-neil-o-briain

Áilleacht shíoraí an cheoil Éireannaigh ‘Ar Foluain’ le John Tracey & Neil Ó Briain

Scríofa ag Conor Torboid ar 13 Bealtaine 2025. Curtha le Ceol, Chonradh.

Eiseoidh Neil Ó Briain agus John Tracey a gcéad cheirnín comhoibríoch féintaifeadta dá gcuid Dé Domhnaigh an 18 Bealtaine. Is “tionscadal teanga, tírdhreacha agus ceangail” é Ar Foluain ón Chorcaíoch agus an Feirsteach a thaifead siad le linn ceithre lá ar oileán Íle na hAlban.

Deir an bheirt cheoltóirí gur “meascán d’áilleacht shíoraí an cheoil Éireannaigh agus ionstraimiú dílis ar an dá ghiotár” é an ceirnín. Beidh cúig thraic le fáil ar an togra, idir amhráin Ghaeilge, amhráin Bhéarla agus leaganacha uirlise de phíosaí traidisiúnta a léiríonn cruthaitheacht na beirte i gcomhcheol le chéile.

Ag labhairt dó faoi ainm an cheirnín Ar Foluain, dúirt John Tracey:

“Thiocfadh linn bréag a rá leat agus freagra mór ealaíonta a thabhairt duit, ach is í an fhírinne lom gurb iad éin mhara oileán Íle a thug an t-ainm dúinn. Agus muid ag taisteal thart ar oileán Íle, b’iontach linn a oiread faoileog a bhí le feiceáil agus iad ar foluain san aer ar fud na háite. Is cosúil go n-úsáideann siad an siorradh suas ón fharraige le fanacht ar foluain. Mar sin d’úsáid muid an frása “ar foluain” míle uair eadrainn féin agus muid ag dul thart, ach ghlac sé tamall eile orainn sular rith sé linn go mbeadh sé foirfe d’ainm an tionscadail.“

Déanann Tracey cur síos ar oíche spleodrach a bhí ag an bheirt le linn an taifeadta fosta.

“Bhí sos beag ón diantaifeadadh de dhíth orainn agus tart millteanach orainn. Isteach linn sa phub bheag áitiúil agus an dá ghiotár linn an oíche sin, agus muid ag súil leis go mbeadh ceol éigin ar siúl. Nuair a chonaic muid go raibh aird gach duine ar an teilifís sa choirnéal, rith sé linn ansin go raibh Albain ag imirt sa sacar. Dúirt Neil liom, ‘D’fhéadfadh sé seo dul slí amháin nó slí eile – má bhíonn an bua ag Albain, beidh muid i gceart, ach má chailleann sí, seans go mbeidh raic ann!’

“Comhscór a bhí ann sa deireadh, mar sin bhí fonn amhráin ar na daoine a bhí i láthair. Nuair a chonaic siad na huirlisí agus nuair a chuala siad na blasanna Éireannacha uainn, d’iarr siad orainn gach amhrán Éireannach dá bhfuil ann a cheol dóibh. Rud a rinne muid go fonnmhar! Cé nár bhain sé go díreach leis an tionscadal féin a bhí ar siúl againn, bhí sé go deas a bheith ag seinm os comhair slua ceart daoine i ndiaidh an lá ar fad a chaitheamh os comhair maidhceanna. Chuir sé borradh iontach fúinn don tseisiún mhór taifeadta an lá dár gcionn fosta.”

Grianghraf: Ealaín chlúdaigh an cheirnín ‘Ar Foluain’ le John Tracey agus Neil Ó Briain. (Creidmheas: Tracey & Ó Briain)

Chomh maith leis an cheol féin, cuirfidh Ó Briain agus Tracey físchlár faisnéise amach a thabharfaidh spléachadh ar an phróiseas chruthaitheach agus an bheirt i mbun strumála. Taifeadadh an clár le linn phróiseas taifeadta an cheirnín; feicfear cairdeas, iontaoibh chruthaitheach agus an tírdhreach a spreag an ceol san fhíschlár.

Dúirt Neil Ó Briain faoin chlár faisnéise:

“Bhí sé i gcónaí i gceist againn EP a chur le chéile ag pointe éigin os rud é go mbímid ag seinnt le chéile an t-am ar fad ar aon nós. Bhíomar ag caint fé turas go hÍle a dhéanamh uair éigin chomh maith. Rith sé linn gurbh fhiú an dá rud a cheangal le chéile agus rud suimiúil mar thoradh air – clár faisnéise ar phróiseas taifeadta an cheirnín féin, agus é sin a sheoladh i gcomhar leis an gceirnín. Bhaineamar sult as mar is dúshlán sa bhreis a bhí ann tabhairt fé sin ag an am céanna agus ceapaim go gcuireann sé go mór leis an tionscadal. Beidh daoine in ann féachaint orainn agus blaiseadh a fháil de phróiseas taifeadta ar an láthair, chomh maith le blaiseadh a fháil de na radhairc inspioráideacha a bhí mórthimpeall orainn le linn na seisiún.”

Seinneann Ó Briain leis an chomharghrúpa popcheoil/func/hip-hop IMLÉ go rialta agus cumann sé a chuid ceoil féin mar amhránaí aonair fosta. Labhair sé faoin difear a bhí ann le taifeadadh an cheirnín seo:

“Bíonn dinimic dhifriúil ann le gach tionscadal gan amhras agus tá taithí agam le halbaim a dhéanamh liom féin agus mar bhall de IMLÉ go dtí seo. Seo an chéad tionscadal taifeadta a dheineas mar bhall de dhísreach agus clár a chur le chéile ag an am céanna. Tháinig sé le chéile go nádúrtha mar táimid cleachtaithe lena chéile mar cheoltóirí agus mar dhaoine leis – rud atá tábhachtach má tá tú chun obair go dian as lámha a chéile chun tionscadal mar seo a chur i gcrích.

“Mar cheoltóirí neamhspleácha, cuireann sé sin níos mó brú ort i gcás rudaí áirithe (níl aon chomhlacht ag socrú rudaí duit nó ag íoc as aon chostas a bhaineann le tionscadail agus mar sin de) ach tá an smacht iomlán agat ar an tionscadal. Mar sin, bhí sé ar fheabhas a bheith in ann lorg chomh pearsanta a fhágaint ar an rud. Is breá linn an cineál ceoil seo agus is ónar gcroíthe amach a tháinig an ceirnín agus an clár araon. Ní féidir liom fanacht go dtí go mbeidh deis ag daoine féachaint air agus éisteacht leis.”

Beidh Ar Foluain agus an físchlár a thaispeánann cumadh an togra le fáil ar gach ardán sruthaithe agus beidh dlúthdhioscaí le fáil trí chainéil oifigiúla na gceoltóirí féin. Tuilleadh eolais anseo.

The post Áilleacht shíoraí an cheoil Éireannaigh ‘Ar Foluain’ le John Tracey & Neil Ó Briain appeared first on NÓS.

Níos mó

An dara sraith de ‘Bog Amach’ le craoladh ar BBC

Scríofa ag Conor Torboid ar 6 Bealtaine 2025. Curtha le Chonradh, Teilifís.

Tá an tsraith teilifíse iontach ar ais ina mealltar daoine chun bogadh amach as teach a dtuismitheoirí agus an chéad phíosa réadmhaoine s’acu a cheannach nó sa chás s’agam, na tuismitheoirí a chur amach as an tseomra leapa cúil… tá mé ag impí oraibh!

Fillfidh an clár Bog Amach ar an teilifís Dé Luain an 12 Bealtaine le haghaidh sraith sé chlár leis an láithreoir Emer Mhic an Fhailí. Dà mba mhaith leat rud ar bith a dhíol, is í an duine í. Tá an clár léirithe ag Strident Media do BBC Gaeilge agus RTÉ le tacaíocht ón Chiste Craoltóireachta Gaeilge.

Nascann Bog Amach “rírá shaol na cathrach le hiargúltacht an teachín tuaithe” chomh maith le “suíomhanna iontacha agus tithe suimiúla le heolas agus comhairle úsáideach ó shaineolaithe réadmhaoine”. Mar chuid den chur chuige, taispeánfaidh Emer trí theach do shealgairí tí sna ceantracha is ansa leo agus atá taobh istigh den bhuiséad.

I gclár a haon, tá Mícheál agus Rhys ag lorg a gcéad bhaile le chéile ach is gá don teach a bheith laistigh de 25 bomaite ó Bhéal Feirste. Taispeánann Emer dóibh gp bhfuil iarhalla na Máisiún ar an mhargadh agus le giota samhlaíochta, thig teach iontach a dhéanamh de. Buailfidh muid le Jill sa tsraith fosta, atá ag iarraidh bogadh go Baile Átha Cliath, ceann de na margaí réadmhaoine is iomaíche in Éirinn, chomh maith le Olivia agus Conor atá ag fágáil slán ag Béal Feirste agus ag bogadh níos gaire do theaghlach Olivia i dTír Eoghain.

Iarrann an ceannaitheoir céaduaire Áine Ní Churtáin cuidiú ar a huncail Seán agus Emer ag cuidiú léi teacht ar theach i Luimneach. Tá lánúin Mheiriceánach, Seanachán agus Amanda, an-tógtha le Gaeltacht Dhún na nGall agus tá Ciara Devaney ag cuardach tí le dhá bhliain gar do Chluain Dolcáin.

Beidh cuid de na tithe réidh le bogadh isteach iontu; beidh cuid eile a bhfuil obair de dhíth orthu. Cuirfear le tuiscint na gceannaitheoirí ar cé chomh fada is féidir leis an airgead síneadh. Is cuma cén chéim den dréimire réadmhaoine ar a bhfuil siad, beidh roinnt dúshlán agus roinnt iontas rompu.

Tosaíonn sraith a dó de Bog Amach ar BBC ar an 12 Bealtaine.

The post An dara sraith de ‘Bog Amach’ le craoladh ar BBC appeared first on NÓS.

Níos mó

An dara sraith de ‘Bog Amach’ le craoladh ar BBC

Scríofa ag Conor Torboid ar 6 Bealtaine 2025. Curtha le Chonradh, Cultúr.

Tosaíonn sraith a dó de Bog Amach ar BBC ar an 12 Bealtaine.

The post An dara sraith de ‘Bog Amach’ le craoladh ar BBC appeared first on NÓS.

Níos mó

an-griosoiri-sceimhle-iad-kneecap?-ni-cheapaim-e

An gríosóirí sceimhle iad Kneecap? Ní cheapaim é

Scríofa ag Conor Torboid ar 1 Bealtaine 2025. Curtha le Ceol, Chonradh, Gníomhaíochas.

Le níos mó ná seachtain anuas tá cleas samhnasach á imirt ag rialtas na Ríochta Aontaithe, ag rialtas na hÉireann agus ag na mórmheáin idirnáisiúnta. Is dóigh go bhfuil feicthe agat go bhfuil an tríréad rapcheoil Kneecap go mór i mbéal an phobail agus i mbéal mhuintir na haicme polaitiúla le beagnach coicís anois. Cé nach bhfanann an banna glan ar an chonspóid ar aon nós, is cosúil gur seo an raic is mó plé atá tógtha acu maidir lena ndearcthaí polaitiúla. Agus sin go díreach an fhadhb: is ar an rud iomlán mícheart atá an plé dírithe.

Is féile mhór cheoil é Coachella a thiteann amach thar dhá dheireadh seachtaine i mí Aibreáin in Indio, California. I mbliana, bhí seit ag Kneecap ann ar an 11 Aibreán agus an 18 Aibreán. I ndiaidh an chéad seit, luadh ar líne gur gearradh míreanna den léiriú ón tsruthú bheo a bhí á chraoladh ag Coachella. An mhír atá i gceist: an grúpa agus an slua atá i láthair ag canadh ‘Maggie’s in a box’, ag déanamh tagairt do Margaret Thatcher.

Rinne Kneecap a ngearán féin faoi seo ar líne, luaigh siad gur gearradh an teachtaireacht pholaitiúil maidir leis an Phalaistín a theilg siad ar an scáileán fosta, agus gheall go socródh siad sin don chéad seit eile. Don dara seit ar an 18 Aibreán, rinne an triúr cinnte de go raibh an teachtaireacht, “Israel is committing genocide against the Palestinian people. It is being enabled by the US government who arm and fund Israel despite their war crimes. Fuck Israel. Free Palestine”, le feiceáil go soiléir ar an ardán agus ar an tsruthú bheo.

Isteach le Sharon Osbourne. Tar éis chraoladh na teachtaireachta, chuir an bainisteoir ceoil Sasanach ráiteas amach a cháin agus a lochtaigh na fir, ag iarraidh go gcuirfí ar ceal a víosaí oibre sna Stáit Aontaithe. Ó shin, ní raibh stop leis an phlé sna meáin chumarsáide ná ar na meáin shóisialta. Tarraingíodh seanfhíseáin aníos ó ghigeanna a tharla dhá bhliain, trí bliana ó shin ina scairteann ball den bhanna “Up Hamas. Up Hezbollah” chomh maith le “The only good Tory is a dead Tory. Kill your local MP” i gceann eile. Anois tá an triúr faoi imscrúdú ag na póilíní frith-sceimhlitheoireachta sa Ríocht Aontaithe.

Tá ráite ag bainisteoir an ghrúpa Daniel Lambert go bhfuil feachtas clúmhillte in aghaidh an ghrúpa ar bun ó tarraingíodh aird ar a dteachtaireacht. In agallamh le Miriam O’Callaghan ar RTÉ, mhínigh sé gur modh cur isteach atá ann chun aird a tharraingt ón chinedhíothú atá á dhéanamh ag Iosrael sa Phalaistín. D’eisigh an grúpa ráiteas ar a gcuntais meán sóisialta a shéan go dtacaíonn siad le ceachtar den dá ghrúpa thuasluaite, agus a ghabh a leithscéal le teaghlaigh ar maraíodh muintir leo a bhí ina bhfeisirí parlaiminte.

Ní seo an chéad uair a ghnóthaigh grúpa hip hop ‘droch’-chlú den chinéal seo. In 1988, eisíodh albam début an ghrúpa N.W.A, Straight Outta Compton. Ar an traicliosta bhí an t-amhrán ‘Fuck tha Police’, amhrán agóidíochta a phléigh brúidiúlacht na bpóilíní i leith daoine gorma i Meiriceá. Scríobh an FBI litir chuig an lipéad ceoil inar mhaígh siad go spreagfadh an t-amhrán foréigean agus sceimhlitheoireacht i gcoinne póilíní.

Glac Sinéad O’Connor mar shampla eile. Nuair a stróic sí an grianghraf den Phápa Eoin Pól II agus í ag canadh ‘War’ ar SNL, ba mhó an chonspóid faoin ghníomh sin ná faoi mhíláimhseáil na heaglaise Caitlicí i dtaca le líomhaintí faoi mhí-úsáid ghnéis ar pháistí san eaglais.

Agus sin go díreach an cleas. Más féidir tuilleadh airde a tharraingt ar cé chomh míshásúil agus atá an dóigh a léirítear teachtaireacht, déanfaidh go leor daoine dearmad ar an bhunfhadhb.

Seans gur ró-radacach na rudaí a dúirt na leaids dar le roinnt mhaith daoine, ach ní dar le gach duine. I mí an Mhárta, bhain siad milliún éisteoirí amach ar Spotify agus tháinig ardú 100,000 air sin ó bhí Coachella ann.

Ní bhíonn réabhlóid glan ná gan locht riamh. Tarlaíonn rudaí uafásacha le linn coimhlinte, i rith cogaí. Ní féidir é sin a shéanadh ach is minic a dhéantar dearmad air sin i dtaobh na staire de. Bhain Páirtí Cumannach na hAfraice Theas, a raibh Nelson Mandela ina bhall de, úsáid as céasadh chun troid i gcoinne cinedheighilte sa tír ach ní minic a chluintear sin agus deireadh na cinedheighilte á cheiliúradh agus á chomóradh sa lá atá inniu ann. An é gur ar an bhealach cheart a léiríodh an radacachas sin? An é go nglactar anois leis an radacachas sin agus go n-amharctar air mar ghníomh réasúnta?

Ní sin le rá gur cheart tacú le gach uile rud a dhéanann grúpa. Is fearr i bhfad síocháin agus idirghabháil a chothú i gcónaí. Ach nuair atá duine ina luí agus cos ar a mhuineál, cé muid le rá gur ró-ionsaitheach an dorn a thugann sé ar ais? Agus nuair is minice buamaí ón spéir ná fearthainn, cé muid, inár suí i dtíortha nach bhfuil faoi smacht forghabhála, le rá gur ró-ionsaitheach an frithfhreagra, gur ró-ionsaitheach foclaí gránna?

The post An gríosóirí sceimhle iad Kneecap? Ní cheapaim é appeared first on NÓS.

Níos mó

‘casadh-sa-cheol’:-sraith-nua-nar-mhaith-leat-a-chailleadh!

‘Casadh sa Cheol’: sraith nua nár mhaith leat a chailleadh!

Scríofa ag Conor Torboid ar 23 Aibreán 2025. Curtha le Ceol, Chonradh, Teilifís.

“Dá gcuirfeá an ‘BBC Live Lounge’ agus ‘Wife Swap’ le chéile, seans go dtiocfá ar choincheap na sraithe úire ‘Casadh sa Cheol’, á léiriú ag Triplevision do TG4.” — Triplevision Productions

Sin cur síos gonta greannmhar ar shraith nua teilifíse ina gcuirfear casadh in aistear ceoil na gceoltóirí agus na mbannaí atá faoi rún fós. In achan eagrán, tabharfaidh beirt cheoltóirí, dhá bhanna ceoil, nó ceoltóir agus banna faoi dhúshlán ina mbrisfidh siad talamh nua ina ngairm.

Déanfaidh na taibheoirí malartú amhrán cúpla lá roimh lá an taifeadta. Ní hionann seánraí na n-amhrán, áfach, agus ní hionann stíleanna na gceoltóirí ach oiread. Ní hea. Sin an áit a dtagann an ‘casadh’ isteach. Beidh ceoltóirí popcheoil ag déanamh a léirithe féin d’amhrán hip hop. Bainfidh bannaí rac-cheoil geábh as an cheol thraidisiúnta.

I ndiaidh cúpla lá cleachtaidh, déanfaidh na ceoltóirí a leagan féin den amhrán mhalartaithe os comhair lucht féachana ar an Belfast Barge. Ar ndóighe, beidh an ceoltóir nó an banna eile i láthair chun an leagan nua seo a fheiceáil fosta. Ciotach? B’fhéidir! Ach beidh le feiceáil…

Beidh deis ag lucht féachana dul ar na cheolchoirmeacha trí fhoirm a líonadh amach anseo. Titfidh siad amach ar na dátaí thíos ó 18:15-21:00 ar an Belfast Barge agus coinneofar na ceoltóirí faoi rún go dtí sin.

30 Aibreán
12 Bealtaine
21 Bealtaine
22 Bealtaine
30 Bealtaine
05 Meitheamh

The post ‘Casadh sa Cheol’: sraith nua nár mhaith leat a chailleadh! appeared first on NÓS.

Níos mó

Author: Conor Torboid

(Grianghraf le Dúchas)

Nuachtlitir Laethúil